2022г. Наука и образование в гражданской защите №1 (45)

УДК 629.7, 614.84:519 

И. А. Кайбичев, Е. И.  Кайбичева.  ПРИМЕНИМОСТЬ ПРАВИЛА «ТРИ СИГМА» К ВРЕМЕННЫМ ПЕРИОДАМ МЕЖДУ НЕШТАТНЫМИ СИТУАЦИЯМИ НА КОСМОДРОМАХ БАЙКОНУР И ВОСТОЧНЫЙ ЗА ПЕРИОД 2011-2020 ГОДОВ 

И. А. Кайбичев, Е. К. Кайбичева. 2011-2020 ЖЫЛДАР КЕЗЕҢІНДЕГІ БАЙҚОҢЫР ЖӘНЕ ВОСТОЧНЫЙ ҒАРЫШЖАЙЛАРЫНДА ШТАТТАН ТЫС ЖАҒДАЙЛАР АРАСЫНДАҒЫ УАҚЫТША КЕЗЕҢДЕРГЕ «ҮШ СИГМА» ЕРЕЖЕСІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ

I.  Kaibichev, Е. Kaibichevа. APPLICABILITY OF THE THREE SIGMA RULE TO THE TIME PERIODS BETWEEN EMERGENCY SITUATIONS AT THE BAIKONUR AND VOSTOCHNY COSMODROMES FOR THE PERIOD 2011-2020

 

Аннотация. Рассчитан временной период между нештатными ситуациями на космодромах Байконур и Восточный. Определены статистические характеристики временного периода между нештатными ситуациями. Установлено выполнение правила «три сигма» для временного периода между нештатными ситуациями. Правило «три сигма» может быть использовано для статистического прогнозирования временного интервала до следующей нештатной ситуации на космодромах.

Ключевые слова: нештатные ситуации, аварии, космодром,  правило «три сигма». 

Аңдатпа. Байқоңыр және Восточный ғарышжайлардағы штаттан тыс жағдайлар арасындағы уақыт кезеңі есептелген. Штаттан тыс жағдайлар арасындағы уақыт кезеңінің статистикалық сипаттамалары анықталды. Штаттан тыс жағдайлар арасындағы уақыт кезеңі үшін «үш сигма» ережесінің орындалуы анықталды. «Үш сигма» ережесін ғарыш жайлардағы келесі штаттан тыс жағдайға дейін уақыт аралығын статистикалық болжау үшін пайдалануға болады.

Түйінді сөздер: төтенше жағдайлар, апаттар, ғарышжай, үш сигма ережесі 

Abstract. The time period between emergency situations at the Baikonur and Vostochny cosmodromes is calculated. Statistical characteristics of the time period between emergency situations are determined. The "three sigma" rule has been established for the time period between emergency situations. The "three sigma" rule can be used for statistical forecasting of the time interval until the next emergency situation at the spaceports.

Keywords: emergency situations, accidents, spaceport, the three sigma rule.

 

 

УДК 656.2 

С. Д. Шарипханов, К. Ж. Акшулаков. ПОВЫШЕНИЕ ОПЕРАТИВНОСТИ ОСТАВКИ СИЛ И СРЕДСТВ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ ЖЕЛЕЗНОДОРОЖНЫМ ТРАНСПОРТОМ ЗА СЧЕТ РАЗРАБОТКИ МОБИЛЬНОГО КОМПЛЕКСА ДЛЯ ПОГРУЗКИ И ВЫГРУЗКИ ТЕХНИКИ С ПОДВИЖНОГО СОСТАВА

С. Д. Шәріпханов, Қ. Ж. Ақшолақов. ЖЫЛЖЫМАЛЫ ҚҰРАМНАН ТЕХНИКАНЫ ТИЕУ ЖӘНЕ ТҮСІРУ ҮШІН МОБИЛЬДІ КЕШЕНДІ ӘЗІРЛЕУ ЕСЕБІНЕН АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ КҮШТЕРІ МЕН ҚҰРАЛДАРЫН ТЕМІРЖОЛ ТРАНСПОРТЫМЕН КӨШІРУ ЖЕДЕЛДІГІН АРТТЫРУ

S.  Sharipkhanov, K. Akshulakov. INCREASING THE DELIVERY EFFICIENCY OF CIVIL PROTECTION FORCES AND MEANS BY RAILWAY TRANSPORT THROUGH THE DEVELOPMENT OF A MOBILE COMPLEX FOR LOADING AND UNLOADING EQUIPMENT FROM ROLLING STOCK

 

Аннотация. В рамках данной статьи рассмотрены вопросы доставки железнодорожным транспортом сил и средств для ликвидации последствий крупномасштабных ЧС в регионы с большим риском разрушительных землетрясений. При этом рассмотрены проблемы оперативности решения данной задачи за счет решения вопросов погрузки и разгрузки инженерной аварийно-спасательной техники с железнодорожных платформ в местах, не оборудованных погрузочно-разгрузочными устройствами.  В материале, выполненной в рамках научной работы ИРН №00007/ГФ-дсп-20 «Разработка нового научно-технического решения по созданию мобильного устройства (рампы) для погрузки и выгрузки военной техники с железнодорожной платформы в необорудованных местах», изложен подход к решению данной проблемы.

Ключевые слова: реагирование на чрезвычайные ситуации, вызванные землетрясениями; доставка сил и средств гражданской защиты железнодорожным транспортом; погрузка и выгрузка инженерной техники с железнодорожных платформ в необорудованных местах. 

Аңдатпа. Осы мақаланың аясында ірі ауқымды ТЖ салдарын жою үшін күштер мен құралдарды жойқын жер сілкіністерінің қаупі жоғары өңірлерге теміржол транспортымен жеткізу мәселелері қаралды. Бұл ретте тиеу-түсіру құрылғыларымен жабдықталмаған орындарда теміржол платформаларынан инженерлік авариялық-құтқару техникасын тиеу және түсіру мәселелерін шешу есебінен осы міндетті жедел шешу проблемалары қаралды.  «Жабдықталмаған жерлерде теміржол платформасынан әскери техниканы тиеу және түсіру үшін мобильді құрылғыны (рамптар) жасау бойынша жаңа ғылыми-техникалық шешімді әзірлеу» ИРН №00007/ГФ-қбпү-20 ғылыми жұмысы шеңберінде орындалған материалда осы проблеманы шешудің жолдары баяндалған.

Түйінді сөздер: жер сілкіністерінен туындаған төтенше жағдайларға ден қою; азаматтық қорғау күштері мен құралдарын теміржол транспортымен жеткізу; жабдықталмаған орындарда теміржол платформаларынан инженерлік техниканы тиеу және түсіру.

Annotation. The article deals with the issues of delivering forces and means by rail to eliminate the consequences of large-scale emergencies to regions with high risk of destructive earthquakes. There are considered the problems of the efficiency of loading and unloading engineering rescue equipment from railway platforms in places not equipped with loading and unloading devices. The material of the scientific work of IRN №00007/SF-FOU -20 "Development of a new scientific and technical solution for the creation of a mobile device (ramp) for loading and unloading military equipment from a railway platform in unequipped places" outlines an approach to solving this problem.

Keywords: emergency response caused by earthquakes, delivery of forces and means of civil protection by railway transport, loading and unloading of engineering equipment from railway platforms in unequipped places.

  

УДК 378.355. 55 

А. А. Абдрахманов, Ф. П. Кондрашин, М. А. Мендыбаев. ОБОСНОВАНИЕ РАЦИОНАЛЬНОГО ВАРИАНТА ТЕХНИЧЕСКОГО ОСНАЩЕНИЯ УЧЕБНЫХ МЕСТ ПЛОЩАДКИ ПО ПОДГОТОВКЕ СПЕЦИАЛИСТОВ В ОБЛАСТИ РАДИАЦИОННОЙ, ХИМИЧЕСКОЙ И БИОЛОГИЧЕСКОЙ ЗАЩИТЫ

А. А. Абдрахманов, Ф. П. Кондрашин, М. А. Мендыбаев. РАДИЯЛЫҚ, ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ МАМАНДАРЫН  ДАЯРЛАУ БОЙЫНША АЛАҢНЫҢ ОҚУ ОРЫНДАРЫН ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАРАҚТАНДЫРУДЫҢ ҰТЫМДЫ НҰСҚАСЫН НЕГІЗДЕУ

A.  Abdrakhmanov, F. Kondrashin, M. Mendybaev. JUSTIFICATION OF A RATIONAL OPTION FOR THE TECHNICAL EQUIPMENT OF TRAINING SITES OF THE TRAINING SITE SPECIALISTS IN THE FIELD OF RADIATION, CHEMICAL AND BIOLOGICAL PROTECTION

  

Аннотация: В статье сформулировано противоречие в предметной области технического оснащения учебных мест площадки по подготовке специалистов в области радиационной, химической и биологической защиты и предложена научная гипотеза его разрешения. Представлена формализованная постановка задачи обоснования рационального варианта технического оснащения учебных мест. Определены частные задачи исследований в рассматриваемой предметной области. Сформирован перечень исходных данных для решения частных задач. Разработана блок-схема алгоритма обоснования рационального варианта технического оснащения учебных мест. Решена оптимизационная задача выбора рационального варианта технического оснащения учебных мест.

Ключевые слова: техническое оснащение учебных мест, уровень подготовки специалистов, силы гражданской защиты, радиационная, химическая и биологическая защита, формализованная постановка задачи, частные задачи исследования.

Аңдатпа. Мақалада радиялық, химиялық және биологиялық қорғау саласындағы мамандарды даярлауға арналған учаскінің оқу орындарының техникалық жабдықталуының пәндік аймағында қайшылық тұжырымдалған және оны шешудің ғылыми болжамы ұсынылған. Оқу орындарын техникалық жарақтандырудың ұтымды нұсқасын негіздеу мәселесінің формальды тұжырымы берілген. Қарастырылып отырған пәндік саладағы зерттеудің ерекше міндеттері айқындалған. Белгілі бір мәселелерді шешу үшін бастапқы деректер тізімі қалыптастырылды. Оқу орындарын техникалық жабдықтаудың ұтымды нұсқасын негіздеу алгоритмінің блок-схемасы әзірленді. Оқу орындарын техникалық жабдықтаудың ұтымды нұсқасын таңдаудың оңтайландыру мәселесі шешілді.

Түйінді сөздер: оқу орындарының техникалық жабдықталуы, мамандарды даярлау деңгейі, азаматтық қорғау күштері, радиациялық, химиялық және биологиялық қорғаныс, формалды проблемалық мәлімдеме, жеке зерттеу тапсырмалары.

Abstract. The article formulates a contradiction in the subject area of ​​the technical equipment of the training places of the site for the training of specialists in the field of radiation, chemical and biological protection and proposes a scientific hypothesis for its resolution. A formalized statement of the problem of substantiating a rational variant of the technical equipment of training places is presented. Particular tasks of research in the subject area under consideration are defined. A list of initial data for solving particular problems has been formed. A block diagram of the algorithm for substantiating a rational variant of the technical equipment of training places has been developed. The optimization problem of choosing a rational option for the technical equipment of training places is solved.

Keywords: technical equipment of educational places, level of training of specialists, civil protection forces, radiation, chemical and biological protection, formalized problem statement, private research tasks.

  

УДК 614.8

А. Б. Кусаинов, Д. Е. Акильжанова. АНАЛИЗ РИСКА ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ В СТРАНАХ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ

А. Б. Құсайынов, Д. Е. Ақылжанова. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ЕЛДЕРІНДЕГІ ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАР ҚАУПІН ТАЛДАУ

А.  Kussainov, D. Akilzhanova. EMERGENCY RISK ANALYSIS IN CENTRAL ASIAN COUNTRIES

 

Аннотация. Природные бедствия и техногенные аварии наносят огромные социально-экономические, экологические и иные ущербы, препятствуя устойчивому развитию странам Центральной Азии. Чрезвычайные ситуаций неизбежны, однако их негативное воздействие может быть минимизировано на основе заблаговременного проведения превентивных мероприятий, то есть с применением методологии управления риском.

Управление рисками чрезвычайных ситуаций является составной частью предупреждения природных бедствий и техногенных аварий. Важной составляющей управления рисками является их анализ. В данной статье проводится анализ рисков чрезвычайных ситуаций в странах Центральной Азии за период с 1997 по 2020 года.

Ключевые слова: чрезвычайные ситуации, анализ и оценка риска, страны Центральной Азии. 

Аңдатпа. Табиғи апаттар мен техногендік авариялар үлкен әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және басқа да зиян келтіреді, Орталық Азия елдерінің тұрақты дамуына кедергі келтіреді. Төтенше жағдайлар сөзсіз, бірақ олардың теріс әсерін алдын-алу шараларын алдын-ала жүргізу негізінде, яғни тәуекелдерді басқару әдістемесін қолдану арқылы азайтуға болады.

Төтенше жағдайлар тәуекелдерін басқару табиғи апаттар мен техногендік авариялардың алдын алудың құрамдас бөлігі болып табылады. Тәуекелдерді басқарудың маңызды құрамдас бөлігі оларды талдау болып табылады. Бұл мақалада 1997-2020 жылдар аралығындағы Орталық Азия елдеріндегі Төтенше жағдайлар тәуекелдеріне талдау жүргізіледі.

Түйінді сөздер: Төтенше жағдайлар, қауіп-қатерді талдау және бағалау, Орталық Азия елдері.

Abstract. Natural disasters and man-made accidents cause enormous socio-economic, environmental and other damages, hindering the sustainable development of the countries of Central Asia. Emergencies are unavoidable, but their negative impact can be minimized on the basis of early preventive measures, i.e. using risk management methodology.

Emergency risk management is an integral part of the prevention of natural disasters and man-made accidents. An important component of risk management is their analysis. This article analyzes the risks of emergencies in the countries of Central Asia for the period from 1997 to 2020.

Keywords: emergencies, risk analysis and assessment, Central Asian countries.

 

УДК 004.8 

А. Ғ. Мұсайбеков. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН АҚПАРАТТЫҚ-БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНЕ ШОЛУ, ОНЫҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН КЕМШІЛІКТЕРІ

А. Г. Мусайбеков. ОБЗОР СУЩЕСТВУЮЩЕЙ АВТОМАТИЗИРОВАННОЙ ИНФОРМАЦИОННО-УПРАВЛЯЮЩЕЙ СИСТЕМЫ МИНИСТЕРСТВА ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН, ЕЕ ПРЕИМУЩЕСТВА И НЕДОСТАТКИ

A. Mussaibekov. OVERVIEW OF THE EXISTING AUTOMATED INFORMATION MANAGEMENT SYSTEM OF THE MINISTRY OF EMERGENCY SITUATIONS THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN, ITS ADVANTAGES AND DISADVANTAGES

 

Аңдатпа. Жұмыста автоматтандырылған жүйе ретінде қамтамасыз етудің жекелеген түрлері тұрғысынан Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің автоматтандырылған ақпараттық-басқару жүйесінің дерекқорына шолу жүргізілді және бағдарламалық қамтамасыз ету қаралды.

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің автоматтандырылған ақпараттық-басқару жүйесінің деректер базасының бағдарламалық қамтамасыз етуінің мақсаты, сипаттамасы, басқа жүйелермен өзара іс-қимылы туралы ақпарат берілген.

Түйінді сөздер: ақпаратты басқару жүйесі, мәліметтер базасы, бағдарламалық қамтамасыз ету, төтенше жағдайлар, ретроспективті деректер, деректерді басқару,реестр, аналитика, web-технология. 

Аннотация. В работе проведен обзор и рассмотрено программное обеспечение базы данных автоматизированной информационно-управляющей системы Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан с точки зрения отдельных видов обеспечения как автоматизированной системы.

Представлены сведения о назначении, описании программного обеспечения для базы данных автоматизированной информационно-управляющей системы Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан, взаимодействия с другими системами.

Ключевые слова: информационно-управляющая система, база данных, программное обеспечение, чрезвычайные ситуации, ретроспективные данные, web-технология. 

Abstract. The paper reviews and considers the software database of the automated information and control system of the Ministry for Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan from the point of view of certain types of support as an automated system.

Information on the purpose, description of the software for the database of the automated information and control system of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan, interaction with other systems is presented.

Keywords: information management system, database, software, emergency situations, retrospective data, web technology.

  

UDC 614.8.084

R. Osipov, Zh.  Zhaguparov. MATHEMATICAL MODEL OF DAMAGE DETECTION IN CASE OF ACCIDENT AT HYDRAULIC FACILITY

Р. Д. Осипов, Ж. Е. Жагупаров. ГИДРОТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ АПАТ КЕЗІНДЕ ЗАҚЫМДАНУДЫ АНЫҚТАУДЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛІ

Р. Д. Осипов, Ж. Е. Жагупаров. МАТЕМАТИЧЕСКАЯ МОДЕЛЬ ВЫЯВЛЕНИЯ УЩЕРБА В СЛУЧАЕ АВАРИИ  НА ГИДРОТЕХНИЧЕСКОМ СООРУЖЕНИИ

 

Annotation. The article presents the algorithm for constructing the dependence of flood consequences on the scope of work and costs to increase the protection of the hydraulic structure. Based on the regression analysis, an analytical model for assessing possible flood damage was constructed. The calculation example is given. The resulting model allows us to formulate a new scientific task to minimize possible damage from flood emergencies by rationally choosing the amount of engineering work and the necessary costs according to the efficiency-cost criterion.

Keywords: regression analysis, scope of work, consequences of emergency, efficiency, cost. 

Андатпа. Мақалада су тасқыны салдарының жұмыс көлеміне және гидротехникалық құрылыстың қауіпсіздігін арттыру шығындарына тәуелділігін құру алгоритмі келтірілген. Регрессиялық талдау негізінде су тасқынынан болуы мүмкін залалды бағалаудың аналитикалық моделі жасалды. Есептік мысал келтірілген. Алынған модель инженерлік жұмыстардың және "тиімділік-құн"критерийі бойынша қажетті шығындардыңнегізінде су тасқынына байланысты төтенше жағдайлардан болатын шығындарды азайтудың жаңа ғылыми міндетін құруға мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер: регрессиялық талдау, жұмыс көлемі, төтенше жағдайдың салдары, тиімділігі, құны. 

Аннотация. В статье представлен алгоритм построения зависимости последствий наводнений от объема работ и затрат на повышение защищенности гидротехнического сооружения. На основе проведенного регрессионного анализа построена аналитическая модель оценки возможного ущерба от наводнений. Приведен расчетный пример. Полученная модель позволяет сформулировать новую научную задачу по минимизации возможного ущерба от чрезвычайных ситуаций, связанных с наводнениями, за счет рационального выбора объема инженерных работ и необходимых затрат по критерию «эффективность-стоимость».

Ключевые слова: регрессионный анализ, объемы работ, последствия чрезвычайной ситуации, эффективность, стоимость.

 

УДК 614.8 

А. Б. Кусаинов, Е. К. Саменов, Д. Е. Акильжанова. МАТЕМАТИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ МЕТОДИКИ РАСЧЕТА ШИРИНЫ ЗАПРЕТНОГО РАЙОНА ДЛЯ ОБЪЕКТОВ ХРАНЕНИЯ БОЕПРИПАСОВ

А. Б. Құсайынов, Е. К. Саменов, Д. Е. Ақылжанова. ОҚ-ДӘРІЛЕРДІ САҚТАУ ОБЪЕКТІЛЕРІ ҮШІН ТЫЙЫМ САЛЫНҒАН АУДАННЫҢ ЕНІН ЕСЕПТЕУ ӘДІСТЕМЕСІН ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІН МАТЕМАТИКАЛЫҚ ТАЛДАУ

А.  Kussainov, Е. Samenov, D. Akilzhanova. MATHEMATICAL ANALYSIS OF THE EFFECTIVENESS OF THE METHOD OF CALCULATING THE WIDTH OF THE FORBIDDEN AREA FOR AMMUNITION STORAGE FACILITIES

 

Аннотация. Трагические события, произошедшие на складах хранения военных боеприпасов в 2019 году в городе Арысь и 2021 году вблизи города Тараз, показали о необходимости разработки мероприятий по обеспечению безопасности населения населенных пунктов. Одним из основных мер защиты является расстояние. Данное обстоятельство связано с тем, что избыточное давление во фронте ударной волны снижается в зависимости от эпицентра взрыва. Математический анализ эффективности методики определения ширины запретного района, для объектов хранения боеприпасов показал, что существующих подход не обеспечивает необходимый уровень безопасности.

Ключевые слова: взрыв, взрывчатые вещества, ударная волна. 

Аңдатпа. 2019 жылы Арыс қаласында және 2021 жылы Тараз қаласының маңында әскери оқ-дәрілерді сақтау қоймасына орын алған қайғылы оқиғалар елді мекендер халқының қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды әзірлеу қажеттігін көрсетті. Негізгі қорғау шараларының бірі-қашықтық. Бұл жағдай жарылыс эпицентріне байланысты соққы толқынының алдыңғы жағындағы артық қысымның төмендеуіне байланысты. Оқ-дәрілерді сақтау объектілері үшін тыйым салынған ауданның енін анықтау әдістемесінің тиімділігін математикалық талдау қолданыстағы тәсіл қауіпсіздіктің қажетті деңгейін қамтамасыз етпейтінін көрсетті.

Түйінді сөздер: жарылыс, жарылғыш заттар, соққы толқыны.

Abstract. The tragic events that occurred at the military ammunition depot in 2019 in the city of Arys and in 2021 near the city of Taraz showed the need to develop measures to ensure the safety of the population of settlements. One of the main protection measures is distance. This circumstance is due to the fact that the excess pressure in the front of the shock wave decreases depending on the epicenter of the explosion. A mathematical analysis of the effectiveness of the methodology for determining the width of the prohibited area for ammunition storage facilities showed that the existing approach does not provide the required level of security.

Keywords: explosion, explosives, shock wave.

  

УДК 614.8

В. В. Голев, Ж. Г. Жанмолдин. АКТУАЛЬНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ БЕСПИЛОТНЫХ ЛЕТАТЕЛЬНЫХ АППАРАТОВ В ПОДРАЗДЕЛЕНИЯХ ОРГАНОВ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ 

В. В. Голев, Ж. Г. Жанмолдин. АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ҰШҚЫШСЫЗ ҰШУ АППАРАТТАРЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ӨЗЕКТІЛІГІ

V. Golev, Zh. Zhanmoldin. THE RELEVANCE OF THE APPLICATION OF UNMANNED AERIAL VEHICLES IN THE SYSTEM OF CIVIL PROTECTION

 

Аннотация: Изучены вопросы перспективного развития и актуализации внедрения беспилотных летательных аппаратов, применения данных технических решений для целей пожаротушения, проведения спасательных операций, прогнозирования возможной чрезвычайной обстановки. Приведен количественный показатель применения беспилотных летательных аппаратов в Республике Казахстан. Изучен зарубежный опыт применения беспилотных летательных аппаратов в различных погодных условиях, неблагоприятной физико-химической среде и случаях, когда задействование сил и средств авиации не представляется возможным.

Ключевые слова: беспилотный летательный аппарат, дрон, пожар, чрезвычайная ситуация, спасательная операция. 

Аңдатпа: Ұшқышсыз ұшу аппараттарын енгізуді перспективалық дамыту және жаңарту, өртті сөндіру, авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу және ықтимал төтенше жағдайды болжау мақсатында осы техникалық шешімдерді пайдалану мәселелері зерттелді. Қазақстан Республикасында ұшқышсыз ұшатын аппараттарды қолданудың сандық көрсеткіші көрсетілген. Әртүрлі ауа райы жағдайында, қолайсыз физикалық-химиялық ортада, авиацияның күштері мен құралдарын пайдалану мүмкін емес жағдайларда ұшқышсыз ұшатын аппараттарды қолдану мен пайдаланудың шетелдік тәжірибесі зерттелді.

Түйінді сөздер: ұшқышсыз ұшатын аппарат, дрон, өрт, төтенше жағдай, құтқару операциясы.  

Abstract: The issues of prospective development and updating of the introduction of unmanned aerial vehicles, the use of these technical solutions for the purposes of fire fighting, rescue operations, and forecasting a possible emergency situation were studied. A quantitative indicator of the use of unmanned aerial vehicles in the Republic of Kazakhstan is shown. Foreign experience in the use and use of unmanned aerial vehicles, in various weather conditions, in an unfavorable physical and chemical environment, in cases where the use of forces and means of aviation is not possible, has been studied.

Keywords: unmanned aerial vehicle, drone, fire, emergency, rescue operation.

  

УДК 614.8 

К. К. Карменов, И. А. Захаров, Р. С. Баймаганбетов, Ж. К. Макишев. К ВОПРОСУ О БОЕВОЙ ОДЕЖДЕ ПОЖАРНОГО, КАК ОСНОВНОГО СРЕДСТВА ИНДИВИДУАЛЬНОЙ ЗАЩИТЫ УЧАСТНИКОВ ТУШЕНИЯ ПОЖАРА

Қ. Қ. Карменов, И. А. Захаров, Р. C. Баймағанбетов, Ж. Қ. Макышев. ӨРТ СӨНДІРУГЕ ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚОРҒАУЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕГІ ӨРТ СӨНДІРУ КИІМІ МӘСЕЛЕСІ ТУРАЛЫ

K. Karmenov, I.  Zakharov, R. Baimaganbetov, Zh. Makishev. ON THE QUESTION OF FIRE FIRE FIGHT CLOTHES AS THE MAIN MEANS OF INDIVIDUAL PROTECTION OF PARTICIPANTS OF FIRE EXTINGUISHING

 

Аннотация: В данной статье отмечены характеристики боевой одежды пожарного, негативно сказывающиеся на его работе. Представлен краткий исторический экскурс по разработке и этапам совершенствования боевой одежды пожарного, как основного средства индивидуальной защиты участников тушения пожара и ликивидации чрезвычайных ситуаций. Анализ представленных материалов показал, что вопрос безопасности пожарного в ходе тушения пожара на сегодняшний день в полном объеме не решен, а существующие образцы боевой одежды пожарного не учитывают в полной мере современные вызовы.

Ключевые слова: боевая одежда пожарного, пожар, тушение пожара, опасные факторы пожара, защитные свойства. 

Аңдатпа: Бұл мақалада өрт сөндірушінің жұмысына теріс әсер ететін өрт сөндірушінің жауынгерлік киімінің ерекшеліктері көрсетілген. Өрт сөндіру және төтенше жағдайларды жоюға қатысушыларды жеке қорғаудың негізгі құралы ретінде өрт сөндірушілердің жауынгерлік киімінің дамуы мен жетілдіру кезеңдері туралы қысқаша тарихи экскурсия ұсынылады. Ұсынылған материалдарды талдау өрт сөндірушілердің өрт сөндіру кезіндегі қауіпсіздік мәселесі бүгінгі күнге дейін толық шешілмегенін, өрт сөндірушілердің жауынгерлік киімдерінің қолданыстағы үлгілері заманауи талаптарды толық есепке алмағанын көрсетті.

Түйінді сөздер: өрт сөндірушілердің жауынгерлік киімі, өрт, өртті сөндіру, өрттің қауіпті факторлары, қорғаныш қасиеттері

Abstract: This article highlights the characteristics of the combat clothing of a firefighter, which negatively affect the work of a firefighter. A brief historical excursus is presented on the development and stages of improvement of firefighter combat clothing, as the main means of individual protection for participants in fire fighting and emergency response. The analysis of the presented materials showed that the issue of firefighter safety during fire extinguishing has not been fully resolved to date, and the existing samples of firefighter combat clothing do not fully take into account modern challenges.

Keywords: fire fighting clothing, fire, extinguishing a fire, fire hazards, protective properties.

 

УДК 614.76

Қ. Н. Игімбай, С. Б. Жапарова, Н. Н. Нұрмұханбетова. ОЦЕНКА ТЕХНОГЕННОГО ВОЗДЕЙСТВИЯ ГОРНО-ОБОГАТИТЕЛЬНОЙ ФАБРИКИ НА БЕЗОПАСНОСТЬ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ 

Қ. Н. Игімбай, С. Б. Жапарова, Н. Н. Нұрмұханбетова. ТАУ-КЕН БАЙЫТУ ФАБРИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІККЕ ТЕХНОГЕНДІК ӘСЕРІН БАҒАЛАУ 

K. Igimbay, S. Zhaparova, N. Nurmukhanbetova. ASSESSMENT OF THE TECHNOGENIC IMPACT OF THE MINING AND CONCENTRATING FACTORY ON ENVIRONMENTAL SAFETY

   

Аннотация. В статье рассматривается оценка техногенного воздействия горно-обогатительной фабрики АО «ALTYNTAU KOKSHETAU» на безопасность окружающей среды: почву, воду и воздух. Представлены результаты физико-химических и биоиндикационных методов исследования почвы, воды и воздуха в районе действия предприятия. Выявлено, что загрязнение окружающей среды происходит в юго-западном направлении, это связано с промышленной площадкой предприятия: флотационная фабрика и хвостохранилище.

Ключевые слова: физико-химические методы, биоиндикация, предельно-допустимая концентрация (ПДК), тяжелые металлы, загрязнения, водородный показатель рН, роза ветров.

Аңдатпа. Мақалада «ALTYNTAU KOKSHETAU» АҚ тау-кен өндірісінің қоршаған ортаға әсері: топырақ, су және ауа атмосферасына қарастырылады. Кәсіпорынның қызмет ету аймағындағы топырақты, суды және ауаны зерттеудің физика-химиялық және биоиндикациялық әдістерінің нәтижелері берілген. Қоршаған ортаның ластануы оңтүстік-батыс бағытта орын алатыны анықталды, бұл кәсіпорынның өндірістік алаңы: флотациялық зауыт және қалдық қоймасы есебінен.

Түйінді сөздер: физика-химиялық әдістер, биоиндикация, шекті рұқсат етілген концентрация (ШРК), ауырметалдар, ластану, рН көрсеткіші, жел бағыты  

Annotation. The article discusses the impact of the mining production of JSC «ALTYNTAU KOKSHETAU» on the environment: soil cover, water and air atmosphere. The results of physicochemical and bioindication methods for studying soil, water and air in the area of operation of the enterprise are presented. It was revealed that environmental pollution occurs in the south-western direction, this is due to the industrial site of the enterprise: a flotation plant and a tailing dump.

Keywords: physicochemical methods, bioindication, maximum permissible concentration (MPC), heavy metals, pollution, pH, wind rose.

 

УДК 51.74 

К. С. Мусабеков. К МЕТОДИКЕ ПРЕПОДАВАНИЯ ТЕМЫ «АРИФМЕТИЧЕСКИЕ ОПЕРАЦИИ НАД ДЕЙСТВИТЕЛЬНЫМИ ЧИСЛАМИ» В ТЕХНИЧЕСКОМ ВУЗЕ

К. С. Мусабеков. ТЕХНИКАЛЫҚ ЖОҒАРҒЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНА «НАҚТЫ САНДАРҒА АРИФМЕТИКАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАР» ТАҚЫРЫБЫНА ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕЛІГІНЕ ҚОСЫМША

K. Mussabekov. TO THE TEACHING METHOD OF THE SUBJECT «ARITHMETIC OPERATIONS ASOCIATED WITH REAL NUMBERS» IN A TECHNICAL UNIVERSITY

 

Аннотация. В данной работе рассматривается методика преподавания темы «Вещественные числа» курса математического анализа технического вуза. При изложении этой темы, как и при изложении других тем курса математического анализа, преподаватель придерживается следующих требований: доступное изложение курса, логическая строгость и последовательность изложения учебного материала; взаимосвязь предмета с другими дисциплинами образовательной программы технического вуза.

Придерживаясь этих требований, в работе рассматривается методика преподавания операций сравнения действительных чисел, арифметических операций над действительными числами.

Рассматривая действительное число как бесконечную десятичную дробь, в работе приведены условия равенства действительных чисел, операция сравнения действительных чисел, правила выполнения арифметических операций над действительными числами.

На конкретных примерах показаны правила выполнения арифметических операций над действительными числами. Приведены примеры случаев, когда сумма двух иррациональных чисел, возведение иррационального числа в иррациональную степень оказываются рациональными (даже, натуральными) числами.

Ключевые слова: бесконечная десятичная дробь, рациональное число, иррациональное число, действительное число. 

Аңдатпа. Бұл жұмыста техникалық жоғарғы оқу орнының математикалық талдау курсында «Нақты сандар» тақырыбын оқыту әдістемесі  қарастырылады.

Осы тақырыпты баяндау кезінде,  сондай-ақ математикалық талдау  курсының басқа тақырыптарын  оқыту кезінде оқытушы келесі талаптарды сақтайды: курстың қолжетімді  баяндалуы; оқу материалын берудің логикалық қатаңдығы мен реттілігі; пәннің  техникалық университеттің білім беру бағдарламасының басқа пәндермен байланысы.

Осы талаптарды сақтай отырып, жұмыста нақты сандарды салыстыру амалдарын,  нақты сандарға арифметикалық  амалдарды қолдану ережелер әдістемелері қарастырылған.

Нақты санды шексіз ондық бөлшек ретінде қарастыра отырып, жұмыста нақты сандар теңдігінің  шарттары,  нақты сандарды салыстыру операциялары, нақты  сандарға  арифметикалық амалдарды орындау ережелері берілген.

Нақты мысалдар арқылы иррационал сандарға арифметикалық амалдарды орындау ережелерін көрсетілген.  Иррационал санды иррационал дәрежеге көтеру,  екі иррационал санның қосындысы рационал (тіпті натурал сандар үшін де) сандар болып шығатын жағдайларға мысалдар келтірілген.

Түйінді сөздер: шексіз ондық бөлшек, рационал сан, иррационал сан, нақты сан.  

Annotation. The paper considered the method of teaching of the topic "Real numbers" in the course of the mathematical analysis in the technical university. During the narration of this topic, and the other topics of the course of the mathematical analysis tutor adheres to the following requirements:  accessible presentation of the course; logical rigor and consistency of presentation of educational material; the relationship of the course with other disciplines of the educational program of a technical university.

Adhere to these requirements, the paper considered the methodic of educating of comparison operations of real numbers, arithmetic operations of the real numbers.

Considering the real number as an infinite decimal the paper gives equality conditions of real numbers, comparing operation of real numbers, rules of executing arithmetical operations of real numbers.

Specific examples demonstrate rules of executing arithmetical operations of real numbers. Given the examples of situations when summing of two irrational numbers or exponentiation of irrational number to irrational degree returns rational (even natural) numbers.

Keywords: nonterminating decimal, rational numbers, irrational numbers, real numbers.

 

УДК 378.147                                                                        

К. К. Шашкенова, С. Д. Сабитова, С. И. Хан. «АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР» ПӘНІН ШЕТЕЛ ТІЛІНДЕ ОҚЫТУДА «CONTENT LANGUAGE INTEGRATED LEARNING» ӘДІСІНІҢ КЕЙБІР ЭЛЕМЕНТТЕРІН ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ

К. К. Шашкенова, С. Д.Сабитова, C. И. Хан. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ НЕКОТОРЫХ ЭЛЕМЕНТОВ МЕТОДА «CONTENT LANGUAGE INTEGRATED LEARNING» ПРИ ИЗУЧЕНИИ ДИСЦИПЛИНЫ «ИНФОРМАЦИОННО -КОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ» НА ИНОСТРАННОМ ЯЗЫКЕ

K. Shashkenova, S. Sabitova, S. Khan. THE EFFECTIVENESS OF USING SOME ELEMENTS OF THE «CONTENT LANGUAGE INTEGRATED LEARNING» METHOD WHEN STUDYING THE DISCIPLINE «INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES» IN A FOREIGN LANGUAGE

 

Аңдатпа. Мақалада «Ақпараттық коммуникациялық технологиялар» пәнін ағылшын тілінде оқыту процесінде «Content Language Integrated Learning» әдістемесі бойынша пәндік-тілдік интеграцияланған оқытуға бағытталған білімдер мен практикалық дағдыларға оқыту қарастырылады.  Білім алушыларға жаңа материалдарды әзірлеу кезінде «Content Language Integrated Learning» әдістемесінің критерийлеріне сүйеніп сабақ материалын таңдау көрсетілді. Компьютерде жасалатын практикалық сабақтар ағылшын тілінде сөйлеу дағдыларын жетілдіруге бағытталған, бұл білім алушылардың қызығушылығын тудырды.

Түйінді сөздер. «Content Language Integrated Learning» әдісі, ағылшын тілі, білім беру, оқыту тәсілдері, ақпараттық технологиялар. 

Аннотация. В статье рассматривается обучение знаниям и практическим навыкам в процессе преподавания предмета «Информационно-коммуникационные технологии» на английском языке, направленное на предметно-языковое интегрированное обучение с использованием методики «Content Language Integrated Learning». Показан выбор материала урока на основе критериев методики «Content Language Integrated Learning» при разработке новых материалов для студентов. Практические занятия на компьютере направлены на совершенствование навыков разговорной речи на английском языке, что вызвало интерес у студентов.

Ключевые слова: методика «Content Language Integrated Learning», английский язык, образование, методика обучения, информационные технологии.  

Abstract. The article discusses the teaching of knowledge and practical skills in the process of teaching the subject «Information and Communication Technologies» in English, aimed at subject-language integrated learning using the «Content Language Integrated Learning» methodology. The choice of lesson material based on the criteria of the «Content Language Integrated Learning» methodology when developing new materials for students is shown. Practical classes on the computer are aimed at improving the skills of speaking in English, which aroused the interest of students.

Keywords: «Content Language Integrated Learning» methodology, English, education, teaching methods, information technology.

  

УДК 614.8.014                                                                      

А. Т. Шаяхметов, Е. П. Булегенов, А. С. Сагимбай. ОСОБЕННОСТИ ПОДГОТОВКИ, ОБУЧЕНИЯ НАСЕЛЕНИЯ И СПЕЦИАЛИСТОВ В ОБЛАСТИ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ

А. Т. Шаяхметов, Е. П. Булегенов, А. С. Сагимбай. ХАЛЫҚТЫ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУ ЖӘНЕ ОҚЫТУ САЛАСЫНДАҒЫ ТАЛДАУ

А. Shayakhmetov, Y. Bulegenov, А. Sagimbay. ANALYSIS IN THE FIELD OF TRAINING AND EDUCATION OF THE POPULATION AND CIVIL PROTECTION SPECIALISTS

 

Аннотация: В статье рассмотрены вопросы обучения, а также используемые и предлагаемые методы подготовки специалистов и населения по гражданской защите. Раскрываются подробные методы и формы подготовки, с указанием принципов и целей. Кроме этого рассматриваются основные задачи обучения специалистов и населения правилам защиты и действиям в чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера. Предложены новые подходы проведения специальной подготовки, основанные на обеспечение эффективных действий населения в чрезвычайных ситуациях, с учетом современных угроз и опасностей, а также повышение уровня информированности населения.

Ключевые слова: чрезвычайные ситуации, обучение, гражданская защита, безопасность, подготовка населения, тренировки и занятия. 

Аңдатпа: Мақалада оқыту мәселелері, сондай-ақ азаматтық қорғау бойынша мамандар мен халықты даярлаудың қолданылатын және ұсынылатын әдістері қарастырылған. Принциптер мен мақсаттарды көрсете отырып, дайындықтың толық әдістері мен нысандары ашылады. Сонымен қатар, мамандар мен халықты табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларда қорғау және іс-қимыл жасау ережелеріне оқытудың негізгі міндеттері қарастырылады. Қазіргі заманғы қауіп-қатерлер мен қауіптерді ескере отырып, төтенше жағдайларда халықтың тиімді іс-қимылын қамтамасыз етуге, сондай-ақ халықтың хабардар болу деңгейін арттыруға негізделген арнайы даярлық жүргізудің жаңа тәсілдері ұсынылды.

Түйінді сөздер: төтенше жағдайлар, оқыту, азаматтық қорғау, қауіпсіздік, халықты даярлау, жаттығулар мен сабақтар. 

Abstract: The article discusses the issues of training, as well as the methods used and proposed for training specialists and the public in civil protection. Detailed methods and forms of training are disclosed, indicating the principles and goals. In addition, the main tasks of training specialists and the public in the rules of protection and actions in emergency situations of a natural and man-made nature are considered. New approaches to conducting special training based on ensuring effective actions of the population in emergency situations, taking into account modern threats and dangers, as well as raising the level of awareness of the population are proposed.

Keywords: emergencies, training, civil protection, security, public training, trainings and classes.