Текст
- АКАДЕМИЯ
- АБИТУРИЕНТУ
- УЧЕБА
- НАУКА
- ДОПОЛНИТЕЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
- НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ
- ГОРДОСТЬ АКАДЕМИИ
- ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ КОРРУПЦИИ
- СМИ О НАС
- АБАЙ ӘЛЕМДІК ТҰЛҒА
- Академия жаңалықтары
- СЕРТИФИКАТ
- ГРАФИК ПРИЕМА
НАМ 25 ЛЕТ
Календарь
2024г. Наука и образование в гражданской защите №3(55)
ISSN 3007-1674
2011 жылданбастапшығады
Founded in 2011
Издается с 2011 года
Жылына 4 ретшығады
Published 4 times a year
Выходит 4 разавгод
КӨКШЕТАУ 2024
«Азаматтық қорғаудағы ғылым мен білім» ғылыми журналы № 3 (55), 2024 ж., қыркҥйек.
2011 жылдың наурызынан бастап шығарылады. 2011-2020 жылдары «Кӛкшетау техникалық институтының хабаршысы» атауымен шығарылған.
Меншік иесі: Қазақстан Республикасы Тӛтенше жағдайлар министрлігінің Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы.
Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінде 2021 жылғы 25 маусымда тіркелген. Куәлік № KZ37VPY00037096. Бастапқы есепке қою кҥні мен нӛмірі № 11190-Ж, 14.10.2010 ж.
Ғылыми қызметтің негізгі нәтижелерін жариялау ҥшін Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ҧсынатын басылымдар тізбесіне енгізілген (23.06.2023 ж. қбпҧ № 316 бҧйрығы).
«Ресейлік ғылыми дәйексӛз индексі» (РҒДИ) ресейлік библиографиялық деректер базасына және Қазақстандық дәйексӛздер базасына (ҚазДБ) енгізілген.
Бас редактор: Әлібеков Е.Ә., техника ғылымдарының кандидаты
Бас редактордың орынбасары: Әлменбаев М.М., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент)
Редакциялық кеңестің құрамы:
Шәріпханов С.Д., техника ғылымдарының докторы, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Астана қ.)
Алешков М.В., техника ғылымдарының докторы, профессор (РФ, Мәскеу қ.)
Байшагиров Х.Ж., техника ғылымдарының докторы (ҚР, Кӛкшетау қ.)
Кошумбаев М.Б., техника ғылымдарының докторы (ҚР, Астана қ.)
Мансуров З.А., химия ғылымдарының докторы, профессор (ҚР, Алматы қ.)
Сивенков А.Б., техника ғылымдарының докторы, профессор (РФ, Мәскеу қ.)
Тарахно Е.В., техника ғылымдарының докторы, доцент (Украина, Харьков қ.)
Әкімбаев Е.Ж., техника ғылымдарының кандидаты (ҚР, Астана қ.)
Арифджанов С.Б., техника ғылымдарының кандидаты (ҚР, Астана қ.)
Батуро А.Н., техника ғылымдарының кандидаты, доцент (РФ, Железногорск қ.)
Джумағалиев Р.М., техника ғылымдарының кандидаты, профессор (ҚР, Алматы қ.)
Жаулыбаев А.А., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Астана қ.)
Камлюк А.Н., физика-математика ғылымдарының кандидаты, доцент (Беларусь Республикасы, Минск қ.)
Раимбеков К.Ж., физика-математика ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Кӛкшетау қ.)
Редакциялық алқаның құрамы:
Карменов Қ.К., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент); Абдрахманов А.А., әскери ғылымдарының кандидаты; Захаров И.А., техника ғылымдарының кандидаты; Касымова С.К., филология ғылымдарының кандидаты; Қҧсаинов А.Б., техника ғылымдарының кандидаты; Мақышев Ж.Қ., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент); Шуматов Э.Ғ., философия ғылымдарының кандидаты; Шҥмеков С.Ш., педагогика ғылымдарының кандидаты.
«Азаматтық қорғаудағы ғылым мен білім» ғылыми журналы – ӛрт және ӛнеркәсіптік қауіпсіздік, азаматтық қорғаныс, табиғи және техногендік сипаттағы тӛтенше жағдайлардың алдын алу мен жою саласындағы зерттеулерге, сондай-ақ азаматтық қорғау органдарының мамандарын даярлау мәселелеріне арналған мерзімді басылым.
© Қазақстан Республикасы ТЖМ
Мәлік Ғабдуллин атындағы
Азаматтық қорғау академиясы, 2024
Scientific journal ―Science and education in civil protection‖ No. 3 (55), 2024, September.
First published since March 2011. In 2011-2020 it was published under the title ―Bulletin of the Kokshetau Technical Institute‖.
Proprietor: Academy of Civil Protection named after Malik Gabdullin of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan.
The journal was registered in the Ministry of Information and Social Development of the Republic of Kazakhstan on June 25, 2021. Certificate No. KZ37VPY00037096. Date and number of initial registration No. 11190-Zh, 10/14/2010. Included in the List of publications recommended by the Committee for Quality Assurance in the Field of Science and Higher Education of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan for the publication of the main results of scientific activity (order No. 316 for administrative use, 06/23/2023). Included in the Russian bibliographic database ―Russian Science Citation Index‖ (RSCI) and in the Kazakhstan Citation Database (KazCD).
Chief Editor: Alibekov E.A., Candidate of Technical Sciences
Deputy Chief Editor: Almenbayev M.M., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent)
Members of the editorial board:
Shariphanov S.D., Doctor of Technical Sciences, Associate Professor (docent) (RK, Astana)
Aleshkov M.V., Doctor of Technical Sciences, Professor (RF, Moscow)
Baishagirov Kh.Zh., Doctor of Technical Sciences (RK, Kokshetau)
Koshumbaev M.B., Doctor of Technical Sciences (RK, Astana)
Mansurov Z.A., Doctor of Chemical Sciences, Professor (RK, Almaty)
Sivenkov A.B., Doctor of Technical Sciences, Professor (RF, Moscow)
Tarakhno E.V., Doctor of Technical Sciences, Associate Professor (Ukraine, Kharkov)
Akimbaev E.Zh., Candidate of technical sciences (RK, Astana)
Arifjanov S.B., Candidate of Technical Sciences (RK, Astana)
Baturo A.N., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (RF, Zheleznogorsk)
Dzhumagaliev R.M., Candidate of Technical Sciences, professor (RK, Almaty)
Zhaulibayev A.A., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (RK, Astana)
Kamlyuk A.N., Candidate of Physical and Mathematical Sciences, associate professor (Republic of Belarus, Minsk)
Raimbekov K.Zh., Candidate of Physical and Mathematical Sciences, (associate professor) (RK, Kokshetau)
Members of the editorial board:
Karmenov K.K., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent); Abdrakhmanov A.A., Candidate of Military Sciences; Zakharov I.A., Candidate of Technical Sciences; Kasymova S.K., Candidate of Philological Sciences; Kusainov A.B., Candidate of Technical Sciences; Makishev Zh.K., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent); Shumatov E.G., Candidate of Philosophical Sciences; Shumekov S.Sh., Candidate of Pedagogical Sciences.
The scientific journal ―Science and Education in Civil Protection‖ is a periodical publication devoted to research in the field of fire and industrial safety, civil defense, prevention and response to natural and man-made emergencies, as well as issues of training specialists from civil protection agencies.
© Malik Gabdullin Academy of Civil Protection of the MES of the Republic of Kazakhstan, 2024
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» № 3 (55), 2024 г., сентябрь.
Издается с марта 2011 года. В 2011-2020 годах выходил под названием «Вестник Кокшетауского технического института».
Собственник: Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.
Журнал зарегистрирован в Министерстве информации и общественного развития Республики Казахстан 25 июня 2021 г. Свидетельство № KZ37VPY00037096. Дата и номер первичной постановки на учет № 11190-Ж, 14.10.2010 г.
Включен в Перечень изданий, рекомендуемых Комитетом по обеспечению качества в сфере науки и высшего образования Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан для публикации основных результатов научной деятельности (приказ № 316 дсп от 23.06.2023 г.).
Включѐн в Российскую библиографическую базу данных «Российский индекс научного цитирования» (РИНЦ) и в Казахстанскую базу цитирования (КазБЦ).
Главный редактор: Алибеков Е.А., кандидат технических наук
Заместитель главного редактора: Альменбаев М.М., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент)
Состав редакционного совета:
Шарипханов С.Д., доктор технических наук, асс. профессор (доцент) (РК, г. Астана)
Алешков М.В., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Байшагиров Х.Ж., доктор технических наук (РК, г. Кокшетау)
Кошумбаев М.Б., доктор технических наук (РК, г. Астана)
Мансуров З.А., доктор химических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Сивенков А.Б., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Тарахно Е.В., доктор технических наук, доцент (Украина, г. Харьков)
Акимбаев Е.Ж., кандидат технических наук (РК, г. Астана)
Арифджанов С.Б., кандидат технических наук (РК, г. Астана)
Батуро А.Н., кандидат технических наук, доцент (РФ, г. Железногорск)
Джумагалиев Р.М., кандидат технических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Жаулыбаев А.А., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент) (РК, г. Астана)
Камлюк А.Н., кандидат физико-математических наук, доцент (Республика Беларусь, г. Минск)
Раимбеков К.Ж., кандидат физико-математических наук, асс. профессор (доцент) (РК, г. Кокшетау)
Состав редакционной коллегии:
Карменов К.К., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент); Абдрахманов А.А., кандидат военных наук; Захаров И.А., кандидат технических наук; Касымова С.К., кандидат филологических наук; Кусаинов А.Б., кандидат технических наук; Макишев Ж.К., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент); Шуматов Э.Г., кандидат философских наук; Шумеков С.Ш., кандидат педагогических наук.
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» – периодическое издание, посвящѐнное исследованиям в области пожарной и промышленной безопасности, гражданской обороны, предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, а также вопросам подготовки специалистов органов гражданской защиты.
© Академия гражданской защиты
имени Малика Габдуллина
МЧС Республики Казахстан, 2024
УДК 550.34.03
А. Нурмагамбетов, А. Т. Данабаева, Ж. Б. Досымбекова
СЕЙСМОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ОРГАНИЗАЦИИ АВТОМАТИЗИРОВАННОЙ СИСТЕМЫ РАННЕГО ОПОВЕЩЕНИЯ В ГОРОДЕ АЛМАТЫ
Аннотация. Статья посвящена анализу сейсмической ситуации на территории города Алматы и организации в городе автоматизированной системы раннего оповещения. Рассмотрены принцип организации системы, сейсмогенерирующие зоны, представляющие опасности для города, в пределах которых возможные сильные и разрушительные землетрясения. Детально рассмотрены вопросы выбора мест расположения датчиков и их установки, а также предложены варианты пуска всей системы.
Ключевые слова: землетрясение, сейсмическая опасность, сейсмогенерирующие зоны, датчики, сейсмические станции.
Ә. Нҧрмағамбетов, А. Т. Данабаева, Ж. Б. Досымбекова Қазақстан Республикасы
ТЖМ «Сейсмологиялық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығы»
Аңдатпа. Мақала Алматы қаласының сейсмикалық жағдайын талдауға және қалада алдын-ала автоматтырылған ескерту жҥйесін ҧйымдастыруға арналған. Жҥйені ҧйымдастыру принципі және қалаға сейсмологиялық тҧрғыдан қауіпті сейсмогендік белдемдер талданған. Қауіпті белдемдерге датчиктерді орналастыру және бҥкіл жҥйені жҧмысқа қосу мәселелері жан-жақты талқыланған.
Түйінді сӛздер: жерсілкінісі, сейсмикалық қауіптілік, сейсмогендік белдемдер, датчиктер, сейсмикалық станциялар.
A. Nurmagambetov, A. Т. Danabaeva, Zh. B. Dosymbekova
Almaty, Kazakhstan SEISMOLOGICAL ASPECTS OF AUTOMATED EARLY WARNING SYSTEMS IN ALMATY
Abstract. The article is devoted to the analysis of the seismic situation in Almaty and the organization of an automated early warning system in the city. The principle of the system organization, seismic generating zones representing hazards for the city and within the limits of which possible strong and destructive earthquakes are considered. The issues of selection of sensor locations and their installation are considered in detail, as well as options for starting the entire system are proposed.
Keywords: earthquake, seismic hazard, seismic generating zones, sensors, seismic stations.
УДК 550:348 (575)
А. У. Абдуллаев, Д. А. Сарсенбаев, Е. Ж. Есенжигитова, Н. П. Степаненко
ТОО «Национальный научный центр сейсмологических наблюдений и исследований» Алматы, Казахстан
Аннотация. На огромной территории Казахстана непрерывно происходят все виды опасных геологических явлений. Основные закономерности в распределении геодинамически активных геоструктур, в том числе сейсмических, в земной коре, предопределены новейшими неотектоническими движениями (30-35 млн лет). По тектоническому режиму развития в Казахстане выделяется 5 мегаструктурных регионов: Прикаспийская впадина, Туранская плита, Юго-Западно-Сибирская плита, Казахский щит и обширная орогенная область юга, юго-востока и востока страны. Среди новейших геоструктурных регионов наиболее опасные чрезвычайные ситуации возникают в Южном, Юго-Восточном и Восточном Казахстане, где тепловой поток достигает 200 мВ/м2 , максимальный сейсмопотенциал достигает магнитуды значения М=8,5 и более в виде сильнейших катастрофических землетрясений. В этой связи здесь интенсивно развиваются опасные сейсмообусловленные процессы: сейсмодислокации, сейсмообвалы, сейсмолавины, тектонические горные озера, селевые потоки, разрыхление грунтов и горных массивов и много других явлений, которые возникают и возобновляются и развиваются после каждого очередного сильного землетрясения.
Ключевые слова: прогноз, землетрясения, сейсмическое районирование, строительные нормы, оценка опасности, риск, космофизические факторы, флюидный режим, физические поля, очаги землетрясений, напряженно-деформированное состояние, разлом.
А. У. Абдуллаев, Д. А. Сарсенбаев, Е. Ж. Есенжигитова, Н. П. Степаненко
ҚР ТЖМ «Сейсмологиялық бақылаулар мен зерттеулердің ұлттық ғылыми орталығы» ЖШС, Алматы, Қазақстан
Аңдатпа: Қазақстанның кең аумағында қауіпті геологиялық қҧбылыстардың барлық тҥрлері ҥздіксіз болып тҧрады. Жер қыртысында геодинамикалық белсенді мемлекеттік қҧрылымдардың, оның ішінде сейсмикалық қҧрылымдардың таралуының негізгі заңдылықтары жаңа неотектоникалық қозғалыстармен алдын-ала анықталған (30-35 миллион жыл). Дамудың тектоникалық режимі бойынша Қазақстанда 5 мегақҧрылымдық аймақ бӛлінеді: Каспий маңы ойпаты, Тҧран тақтасы, Оңтҥстік-Батыс Сібір тақтасы, қазақ қалқаны және елдің оңтҥстігі, оңтҥстік-шығысы мен шығысының кең орогендік аймағы. Жаңа геоструктуралық ӛңірлердің ішінде тӛтенше жағдайлардың ең қауіптісі оңтҥстік, оңтҥстік-шығыс және Шығыс Қазақстанда пайда болады, онда жылу ағыны 200 мВ/м2-ге жетеді, ең жоғары сейсмикалық потенциалға тең ең кҥшті апатты жер сілкінісінің магнитудасы М=8,5тҥрінде немесе одан да кӛп мәнге ие болуы мҥмкін. Осыған байланысты мҧнда қауіпті сейсмикалық процестер қарқынды дамып келеді: сейсмикалық орындар, сейсмикалық ҥйінділер, сейсмокӛшкіндер, тектоникалық тау кӛлшіктері, сел ағындары, топырақ пен тау сілемдерінің қопсытылуы және басқа да кӛптеген қҧбылыстар, олар кезекті ҥлкен жер сілкінісінен кейін пайда болып, қайталанып және дамып отырады.
Түйінді сӛздер: болжам, жер сілкінісі, сейсмикалық аудандастыру, қҧрылыс нормалары, қауіпті бағалау, тәуекел, космофизикалық факторлар, сҧйықтық режимі, физикалық ӛрістер, жер сілкінісінің кӛздері, кернеу-деформациялық кҥйі, ақау.
A. U. Abdullaev, D. A. Sarsenbayev, E. Zh.Yesenzhigitova, N. P. Stepanenko
Abstract. All types of dangerous geological phenomena continuously occur on the vast territory of Kazakhstan. The main patterns in the distribution of geodynamically active geostructures, including seismic ones, in the earths crust are predetermined by the latest neotectonic movements (30-35 million years). According to the tectonic regime of development in Kazakhstan, 5 megastructural regions are distinguished: the Caspian basin, the Turanian plate, the South-West Siberian plate, the Kazakh shield and the vast orogenic region of the south, south-east and east of the country. Among the newest geostructural regions, the most dangerous emergency situations arise in Southern, Southeast and Eastern Kazakhstan, where the heat flow reaches 200 mV/m2, the maximum seismic potential reaches a magnitude of M=8.5 or more in the form of severe catastrophic earthquakes. In this regard, dangerous seismic processes are intensively developing here: seismic dislocations, seismic landslides, seismic avalanches, tectonic mountain lakes, mudflows, loosening of soils and mountain ranges and many other phenomena that arise and renew and develop after each next strong earthquake.
Keywords: forecast, earthquakes, seismic zoning, building codes, hazard assessment, risk, cosmophysical factors, fluid regime, physical fields, earthquake sources, stress-strain state, fault.
УДК 544.7, 678.5-405.8
Р. М. Джумагалиев , Б. Ж. Рахметулин
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА ПОЖАРНЫХ РИСКОВ: ИСТОРИЯ, РЕАЛЬНОСТЬ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
Аннотация. Статья посвящена проблеме повышения уровня пожарной безопасности объектов в Республике Казахстан путем совершенствования системы оценки пожарных рисков. При этом автором обосновывается необходимость совершенствования Методик расчета пожарных рисков общественных зданий и производственных объектов, изложенных в Национальных стандартах Республики Казахстан. Кроме того, показана сфера расширения области применения данных методик с целью повышения объективности оценки фактического уровня состояния пожарной безопасности действующих объектов.
Ключевые слова: пожарная безопасность, пожарные риски, методика расчета, расширение области применения.
Р. М. Джумагалиев , Б. Ж. Рахметулин
ӚРТ ҚАУПІ ТУРАЛЫ ТЕОРИЯ МЕН ПРАКТИКАСЫ: ТАРИХ, ШЫНАЙЫЛЫҚ ЖӘНЕ ДАМУ КӚРІНІСІ
Аңдатпа. Мақала ӛрт қауіпін бағалау жҥйесін дамыту арқылы Қазақстан Республикасындағы объектілердің ӛрт қауіпсіздігі деңгейін арттыру мәселесіне арналған. Бҧл ретте автор Қазақстан Республикасының Ҧлттық стандарттарында белгіленген қоғамдық ғимараттар мен ӛндірістік объектілердің ӛрт қаупін есептеу әдістемесін дамыту қажеттілігін негіздейді. Сонымен қатар, қолданыстағы объектілердің ӛрт қауіпсіздігінің нақты деңгейін бағалау объективтілігін арттыру мақсатында осы әдістерді қолдану аясын кеңейту кӛлемі кӛрсетілген.
Түйінді сӛздер: ӛрт қауіпсіздігі, ӛрт қауіптері, есептеу әдістемесі, қолдану саласын кеңейту.
R. M. Dzhumagaliev, B. J. Rakhmetulin
THEORY AND PRACTICE OF FIRE RISKS: HISTORY, REALITY AND DEVELOPMENT PROSPECTS
Abstract. The article is devoted to the problem of increasing the level of fire safety of facilities in the Republic of Kazakhstan by improving the fire risk assessment system. At the same time, the author substantiates the need to improve the Methods for calculating fire risks of public buildings and production facilities, set out in the National Standards of the Republic of Kazakhstan. In addition, the scope of expanding the scope of application of these methods is shown in order to increase the objectivity of assessing the actual level of fire safety of existing facilities.
Keywords: fire safety, fire risks, calculation methodology, expansion of the scope of application.
ӘОЖ 351.862.1
Ж. Е. Жагупаров, М. С. Куанышбаев, С. Д. Шарипханов, А. А. Жаулыбаев
Аңдатпа. Осы мақала әскери қақтығыстар кезінде экономика объектісінің ӛндірісіндегі қауіптерді сәйкестендіруді жҥзеге асыру тәртібі бойынша тақырыпқа арналған. Зерттеудің мақсаты мемлекет ҥшін маңызды экономикалық және қорғаныс маңызы бар ӛндірістегі қауіптерді сәйкестендіруді жҥзеге асыру жӛніндегі міндеттерді орындау тәсілін анықтау болып табылады. Мақалада экономика объектісінің орнықты жҧмысына теріс әсер етуі мҥмкін ӛндірістегі қауіптерді анықтау бойынша кестелерді толтыру мысалы кӛрсетілген. Ықтимал қолайсыз оқиғаларды толық егжей-тегжейлі және қҧрылымдау ҥшін сәтсіздік ағашын қҧрастыру әдісін қолдану ҧсынылады. Жҥргізілген зерттеудің қҧндылығы теориялық маңыздылыққа ие, ӛйткені ол азаматтық қорғаныс бойынша инженерлік-техникалық шараларды таңдауға мҥмкіндік беретін ӛндірістегі қауіптерді сәйкестендіру тәсілін қалыптастыруға ықпал етеді. Мақаланың практикалық маңыздылығы экономика объектісі жҧмысының тҧрақтылығын арттыру бойынша инженерлік-техникалық іс-шараларды жоспарлау ҥшін осы тәсілді қолдану болып табылады. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және жоғары білім министрлігінің 2024-2026 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жҧмысы шеңберінде дайындалған (СТН - AP23489347 «Қазіргі заманғы қару-жарақтардың зақымдаушы факторларынан объектілердің жҧмыс істеу тҧрақтылығын арттыру моделін әзірлеу»).
Түйінді сӛздер: орнықтылық, сәйкестендіру, бас тарту ағаштары, азаматтық қорғаныс, инженерлік-техникалық іс-шаралар.
Ж. Е. Жагупаров, М. С. Куанышбаев, С. Д. Шарипханов, А. А. Жаулыбаев
Аннотация. Настоящая статья посвящена теме по порядку осуществления идентификации опасностей на производстве объекта экономики при военных конфликтах. Целью исследования является определение подхода к выполнению задачи по осуществлению идентификации опасностей на производстве, имеющих важные экономические и оборонные значения для государства. В статье продемонстрирован пример заполнения таблиц по идентификации опасностей на производстве, которые могут отрицательно влиять на устойчивое функционирование объекта экономики. В статье предлагается использование метода составления дерева отказов для полной детализации и структуризации вероятных неблагоприятных событий. Ценность проведенного исследования имеет теоретическую значимость, так как способствует формированию подхода к идентификации опасностей на производстве, который позволяет осуществлять выбор инженерно-технических мероприятий по гражданской обороне. Практическая значимость статьи заключается в применении данного подхода для планирования инженерно-технических мероприятий по повышению устойчивости функционирования объекта экономики. Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан на 2024-2026 годы (ИРН – АР23489347 «Разработка модели повышения устойчивости функционирования объектов от поражающих факторов современных средств поражения»).
Ключевые слова: устойчивость, идентификация, дерево отказов, гражданская оборона, инженерно-технические мероприятия.
Z. E. Zhaguparov, M. S. Kuanyshbaev, S. D. Sharipkhanov, A. A. Zhaulybaev
Abstract. This article is devoted to the topic of the procedure for identifying hazards in the production of an economic object in military conflicts. The purpose of the study is to determine an approach to the task of identifying hazards in production that are of important economic and defense importance to the state. The article demonstrates an example of filling in tables on the identification of hazards in production, which can negatively affect the sustainable functioning of an economic facility. It is proposed to use the method of compiling a failure tree to fully detail and structure possible adverse events. The value of the conducted research has theoretical significance, as it contributes to the formation of an approach to the identification of hazards in production, which allows for the selection of engineering and technical measures for civil defense. The practical significance of the article lies in the application of this approach to planning engineering and technical measures to improve the sustainability of the functioning of an economic facility. The article was prepared as part of the research work on grant funding of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan for 2024-2026 (IRN - AP23489347 «Development of a model for increasing the stability of the functioning of objects from the damaging factors of modern weapons»).
Keywords: sustainability, identification, failure trees, civil defense, engineering and technical measures.
УДК 614.87
И. Х. Савазов, С. Д. Шарипханов, Т. М. Игбаев, С. Г. Габбасов
Аннотация. В данной статье освещены проблемные вопросы по защите населения при авариях на химически опасных объектах с выбросом сильнодействующего вещества. Кроме того, в статье отражены применяемые органами управления гражданской защиты алгоритмы обеспечения населения средствами индивидуальной защиты органов дыхания при возникновении чрезвычайной ситуации. Проанализированы поэтапно действия органов управления для определения оперативного времени реагирования. Предложены более эффективные методы обеспечения населения средствами индивидуальной защиты в реальных условиях возникновения чрезвычайной ситуации.
Ключевые слова: сильнодействующие ядовитые вещества, средства индивидуальной защиты органов дыхания, зона возможного заражения, пункты выдачи, формирования гражданской защиты.
И. Х. Савазов, С. Д. Шәріпханов, Т. М. Игбаев, С. Ғ. Ғаббасов
Аңдатпа. Бҧл мақалада кҥшті зат шығарумен химиялық қауіпті объектілердегі авариялар кезінде халықты қорғау жӛніндегі проблемалық мәселелер қамтылған. Сонымен қатар, мақалада азаматтық қорғауды басқару органдары қолданатын тӛтенше жағдай туындаған кезде халықты тыныс алу органдарын жеке қорғау қҧралдарымен қамтамасыз ету алгоритмдері кӛрсетілген. Жедел әрекет ету уақытын анықтау ҥшін басқару органдарының әрекеттері кезең-кезеңімен талданады. Тӛтенше жағдайдың нақты жағдайларында халықты жеке қорғаныс қҧралдарымен қамтамасыз етудің неғҧрлым тиімді әдістері ҧсынылды.
Түйінді сӛздер: кҥшті әсер ететін улы заттар, тыныс алу органдарын жеке қорғау қҧралдары, ықтимал жҧқтыру аймағы, беру пункттері, азаматтық қорғауды қалыптастыру.
I. H. Savazov, S. D. Sharipkhanov, T. M. Igbaev, S. G. Gabbasov
Abstract: This article highlights the problematic issues of protecting the public in case of accidents at chemically hazardous facilities with the release of a potent substance. In addition, the article reflects the algorithms used by the civil protection authorities to provide the population with personal respiratory protection equipment in the event of an emergency. The actions of the management bodies are analyzed step by step to determine the operational response time. More effective methods of providing the population with personal protective equipment in real emergency conditions are proposed.
Keywords: highly toxic substances, personal respiratory protection equipment, zone of possible infection, issuing points, civil protection units.
УДК 614.1
M. M. Almenbaev, A. B. Kussainov, J. K. Makishev, I. A. Zakharov, A. B. Sivenkov
ANALYSIS OF MODERN MEANS OF REDUCING THE FIRE HAZARD OF WOOD-BASED BUILDING MATERIALS
Abstract. This article was prepared within the framework of grant funding from the Science Committee of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan on the topic of the project (Grant No. AP23488530) «Innovative approaches in the field of ensuring fire safety of wood structural materials». The paper studies the modern flame retardants used for woodbased building materials.
Keywords: fire protection, wood, combustibility, protective properties
М. М. Әлменбаев, А. Б. Қҧсайынов, Ж. К. Мақышев, И. А. Захаров, А. Б. Сивенков
АҒАШ НЕГІЗІНДЕГІ ҚҦРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ӚРТ ҚАУПІН АЗАЙТУДЫҢ ЗАМАНАУИ ҚҦРАЛДАРЫН ТАЛДАУ
Аңдатпа. Бҧл мақала Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің «Ағаш Конструкциялық материалдардың ӛрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы инновациялық тәсілдер» АР23488530 жобасының тақырыбы бойынша гранттық қаржыландыру шеңберінде дайындалған. Мақалада ағаш негізіндегі қҧрылыс материалдары ҥшін қолданылатын заманауи отқа тӛзімді қҧралдар қарастырылады.
Түйінді сӛздер: отқа тӛзімді, ағаш, жанғыштық, қорғаныс қасиеттері
М. М. Альменбаев, А. Б. Кусаинов, Ж. Қ. Макишев, И. А. Захаров, А. Б. Сивенков
АНАЛИЗ СОВРЕМЕННЫХ СРЕДСТВ СНИЖЕНИЯ ПОЖАРНОЙ ОПАСНОСТИ СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ НА ОСНОВЕ ДРЕВЕСИНЫ
Аннотация. Данная статья подготовлена в рамках грантового финансирования Комитета науки Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан по теме проекта АР23488530 «Инновационные подходы в области обеспечения пожарной безопасности древесных конструкционных материалов». В статье рассматриваются применяемые современные огнезащитные средства для строительных материалов на основе древесины.
Ключевые слова: огнезащита, древесина, горючесть, защитные свойства
УДК 537.311.322
Д. М. Сергеев, А. К. Суликанов, А. Б. Кенес
РАЗРУШЕНИЕ ДИОДА ШОТТКИ ПРИ ВОЗДЕЙСТВИИ ЭЛЕКТРОМАГНИТНОГО ИМПУЛЬСА
Аннотация. В статье представлены результаты исследования по атомистическому моделированию разрушения квазидвумерных моделей диода Шоттки на основе комбинации силицена, графена и дисульфида молибдена. В рамках полуэмпирических методов Хюккеля определены электрические характеристики диода Шоттки до и после разрушения мощным электромагнитным импульсом. Показано, что разрушения диодных структур происходит по следующему сценарию: в начальном этапе возникают точечные дефекты и ряби (волны) с малой амплитудой; с увеличением времени воздействия импульса увеличивается как концентрация дефектов, так и амплитуда рябей, сопровождающие формированием межслоевых перемычек; далее наступает полное разрушения кристаллической структуры. Выявлено, что уже на этапе возникновения устойчивых перемычек между слоями электрические параметры диодных структур существенно искажаются из-за электрического замыкания их рабочих поверхностей. Полученные результаты могут быть полезны при разработке методик испытаний диодов Шоттки на стойкость к различным внешним воздействиям.
Ключевые слова: компьютерное моделирование, метод молекулярной динамики, диод Шоттки, вольтамперная характеристика, электромагнитный импульс.
Д. М. Сергеев , А. К. Суликанов, Ә. Б. Кеңес Т. Ж.
ЭЛЕКТРОМАГНИТТІК ИМПУЛЬС ӘСЕРІНЕН ШОТТКИ ДИОДЫНЫҢ БҦЗЫЛУЫ
Аңдатпа. Мақалада силицен, графен және молибден дисульфидінің қосындысына негізделген Шоттки диодының квази-екіӛлшемді модельдерінің бҧзылуын атомдық модельдеу бойынша зерттеу нәтижелері келтірілген. Хюккельдің жартылай эмпирикалық әдістері аясында Шоттки диодының электромагниттік импульспен жойылғанға дейін және одан кейінгі электрлік сипаттамаларын анықталды. Диод қҧрылымдарының бҧзылуы келесі сценарий бойынша жҥретіні кӛрсетілген: бастапқы кезеңде нҥктелік ақаулар және кіші амплитудасы бар толқындар пайда болады; импульстің әсер ету уақыты ҧлғайған сайын ақаулардың концентрациясы да, толқындардың амплитудасы да артады, әрі қабаттар аралық кӛпірлер пайда болады; содан кейін кристалдық қҧрылымның толық бҧзылуы жҥзеге асады. Қабаттар арасындағы тҧрақты кӛпірлердің пайда болу кезеңінде диод қҧрылымдарының электрлік параметрлері оның жҧмыс беттерінің электрлік тҧйықталуына байланысты айтарлықтай бҧрмаланғаны анықталды. Алынған нәтижелер әртҥрлі сыртқы әсерлерге тӛзімділік ҥшін Шоттки диодтарын сынау әдістерін әзірлеуде пайдалы болуы мҥмкін.
Түйінді сӛздер: компьютерлік модельдеу, молекулалық динамика әдісі, Шоттки диоды, вольтамперлік сипаттама, электромагниттік импульс.
D. Sergeyev, A. Sulikanov, A. Kenges T. Ya.
DESTRUCTION OF A SCHOTTKY DIODE UNDER THE INFLUENCE OF AN ELECTROMAGNETIC PULSE
Abstract. The article presents the results of a study on atomistic modeling of the destruction of quasi-two-dimensional Schottky diode models based on a combination of silicene, graphene and molybdenum disulfide. Within the framework of the semi-empirical Hückel methods, the electrical characteristics of the Schottky diode are determined before and after destruction by an electromagnetic pulse. It is shown that the destruction of diode structures occurs according to the following scenario: at the initial stage, point defects and ripples (waves) with low amplitude occur; with an increase in the pulse exposure time, both the defect concentration and the amplitude of the ripples increase, accompanying the formation of interlayer bridges; then there is a complete destruction of the crystalline structure. It was revealed that already at the stage of the formation of stable bridges between the layers, the electrical parameters of the diode structures are significantly distorted due to the electrical short circuit of the working surfaces of the diode. The obtained results can be useful in developing methods for testing Schottky diodes for resistance to various external influences.
Keywords: computer modeling, molecular dynamics method, Schottky diode, currentvoltage characteristic, electromagnetic pulse.
УДК 65.06:614.89
В. С. Шевцова, Б. К. Еңсенбаев, А. Б. Исаханова
Аңдатпа. Жҧмыста жеке қорғаныс қҧралдарын берудің «тізімдік» тәсілінен халықаралық тәжірибеде қолданылатынға кӛшуді негіздеу ҥшін Еуропалық Одақ, АҚШ, Канада, Ресей Федерациясы елдерінің мысалында нормативтік-қҧқықтық реттеудің халықаралық аспектісінде ӛнеркәсіптік кәсіпорында жеке қорғаныс қҧралдары қамтамасыз етудегі тәуекелге бағдарланған тәсілдің ерекшелігі қарастырылады. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында ӛнеркәсіптік қауіпсіздік пен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету мақсатында белгіленген нормалар негізінде жеке қорғану қҧралдарын беруге қатаң регламенттелген тәсіл қолданылады. Пандемия кезіндегі жаппай жҧқтыру жағдайлары тәуекелдің сипатын, оның ішінде кәсіби сипатын ескермей, қолданылатын нормативтік тәсілдің тиімсіздігін кӛрсетті. Сондықтан бҧл бағытта қауіпті ӛндірістік объектілерде, әсіресе зиянды еңбек жағдайларында жҧмыс істейтін қызметкерлердің кәсіби тәуекелін ескере отырып, жаңа тәсілдерді ғылыми негіздеу қажеттілігі туындайды. Халықаралық және отандық қҧқықтық нормаларды шолу барысында айырмашылықтардың негізгі сәттері, атап айтқанда, қызметкерлердің ӛнеркәсіптік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі қазіргі заманғы және қазіргі заманғы трендтер мен шындықтарға жауап беретін жеке қорғаныс қҧралдарын беру кезінде тәуекелге бағдарланған тәсілді қолдану анықталды.
Түйінді сӛздер: кәсіби тәуекел, ӛнеркәсіптік қауіпсіздік, жеке қорғаныс қҧралдары, жеке қорғаныс қҧралдары қамтамасыз ету механизмі.
В. С. Шевцова, Б. К. Енсенбаев, А. Б. Исаханова
Аннотация. В работе рассматривается специфика риск-ориентированного подхода в обеспечении средств индивидуальной защиты на промышленном предприятии в международном аспекте нормативно-правового регулирования на примере стран Европейского Союза, США, Канады, Российской Федерации для обоснования перехода от «списочного» подхода выдачи средств индивидуальной защиты к применяемому в международной практике. В настоящее время в Республике Казахстан в целях обеспечения промышленной безопасности и охраны труда применяется строго регламентированный подход к выдаче средств индивидуальной защиты на основе установленных норм. Условия массового заражения в период пандемии, показали неэффективность применяемого нормативного подхода, без учета характера риска, в том числе профессионального. Поэтому в этом направлении имеется потребность в научном обосновании новых подходов с учетом профессионального риска работников, особенно занятых во вредных условиях труда, на опасных производственных объектах. В ходе обзора международных и отечественных правовых норм были выявлены ключевые моменты отличий, а именно применение рискориентированного подхода при выдаче средств индивидуальной защиты, как наиболее современного и отвечающего современным трендам и реалиям в обеспечении промышленной безопасности работников.
Ключевые слова: профессиональный риск, промышленная безопасность, средства индивидуальной защиты, механизмы обеспечения средств индивидуальной защиты.
V. S. Shevtsova , B. K. Ensebayev, A. B. Issakhanova
Abstract. The paper considers the specifics of a risk-oriented approach to providing PPE at an industrial enterprise in the international aspect of regulatory framework using the example of the Обеспечение пожарной и промышленной безопасности ISSN 3007-1674. Наука и образование в гражданской защите. № 3 (55), 2024 74 countries of the European Union, the USA, Canada, and the Russian Federation to justify the transition from a "list" approach to issuing personal protective equipment to the one used in international practice. Currently, in the Republic of Kazakhstan, in order to ensure industrial safety and labor protection, a strictly regulated approach to the issuance of personal protective equipment is used based on established standards. The conditions of mass infection during the pandemic have shown the ineffectiveness of the applied regulatory approach, without taking into account the nature of the risk, including professional risk. Therefore, in this area there is a need for scientific substantiation of new approaches taking into account the professional risk of workers, especially those employed in harmful working conditions, at hazardous production facilities. During the review of international and domestic legal norms, key points of difference were identified, namely the use of a riskoriented approach to the issuance of personal protective equipment, as the most modern and meeting modern trends and realities in ensuring industrial safety of workers.
Keywords: professional risk, industrial safety, personal protective equipment, mechanisms for providing personal protective equipment.
УДК 614.1
А. Б. Кусаинов, М. М. Альменбаев, Ж. К. Макишев, П. В. Максимов, Б. Е. Смагулов
Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики Казахстан, Кокшетау, Казахстан
Аннотация. Данная статья подготовлена в рамках грантового финансирования Комитета науки Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан по теме проекта АР23489617 «Автоматизация процессов поиска источников водоснабжения для оперативного реагирования противопожарных подразделений на чрезвычайные ситуации». В статье проводится анализ оперативного реагирования противопожарных подразделений на пожары и чрезвычайные ситуации.
Ключевые слова: пожар, водоисточник, противопожарное подразделение, оперативное реагирование
А. Б. Қҧсайынов, М. М. Әлменбаев, Ж. К. Мақышев, П. В. Максимов, Б. Е. Смағҧлов
Қазақстан Республикасы ТЖМ Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы, Кӛкшетау, Қазақстан
ӚРТКЕ ҚАРСЫ БӚЛІМШЕЛЕРДІҢ ӚРТТЕР МЕН ТӚТЕНШЕ ЖАҒДАЙЛАРҒА ЖЕДЕЛ ДЕН ҚОЮ УАҚЫТЫН ТАЛДАУ
Аңдатпа. Бҧл мақала Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі Ғылым комитетінің «Ӛртке қарсы бӛлімшелердің тӛтенше жағдайларға жедел әрекет ету ҥшін сумен жабдықтау кӛздерін іздеу процестерін автоматтандыру" АР23489617 жобасының тақырыбы бойынша гранттық қаржыландыру шеңберінде дайындалған. Мақалада ӛртке қарсы бӛлімшелердің ӛрттер мен тӛтенше жағдайларға жедел әрекет етуіне талдау жасалады.
Түйінді сӛздер: ӛрт, ӛртке қарсы бӛлімше, жедел әрекет ету.
A. B. Kussainov, M.M. Almenbayev, J.K. Makishev P. V. Maksimov, B. E. Smagulov
ANALYSIS OF THE TIME OF RAPID RESPONSE OF FIRE DEPARTMENTS TO FIRES AND EMERGENCIES
Abstract. This article was prepared within the framework of grant funding from the Science Committee of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan on the topic of the project AR23489617 "Automation of the processes of searching for water supply sources for the rapid response of fire departments to emergency situations." The article analyzes the rapid response of fire departments to fires and emergencies.
Keywords: fire, fire department, rapid response.
УДК 004.94:614.841.31
А. В. Суриков, Н. В. Зайнудинова, С. А. Барыш
Аннотация. В статье рассмотрена разработанная авторами интерактивная имитационная обучающая система, предназначенная для формирования надзорно-правовой компетенции при подготовке работников для системы органов государственного пожарного надзора МЧС Беларуси в части проведения надзорно-профилактических мероприятий в форме мониторинга. Показано, что применение разработанной обучающей системы имеет положительный эффект при реализации образовательного процесса. Установлено, что оптимальным для формирования знаний порядка осуществления мониторинга является совмещение традиционных образовательных технологий и разработанной обучающей системы. Полученные результаты исследований могут быть применены при реализации образовательного процесса при подготовке работников органов государственного пожарного надзора.
Ключевые слова: информационная концептуальная модель профессиональной деятельности, информационные технологии, формы государственного контроля (надзора), мониторинг.
А. В. Суриков, Н. В. Зайнудинова, С. А. Барыш
Аңдатпа. Мақалада мониторинг нысанында қадағалау-алдын алу іс-шараларын жҥргізу бӛлігінде Беларусь ТЖМ Мемлекеттік ӛрт қадағалау органдары жҥйесі ҥшін қызметкерлерді даярлау кезінде қадағалау-қҧқықтық қҧзыреттілікті қалыптастыруға арналған авторлар әзірлеген интерактивті Имитациялық оқыту жҥйесі қарастырылған. Әзірленген оқыту жҥйесін қолдану білім беру процесін жҥзеге асыруда оң нәтиже беретіні кӛрсетілген. Мониторингті жҥзеге асыру тәртібінің білімін қалыптастыру ҥшін дәстҥрлі білім беру технологиялары мен әзірленген оқыту жҥйесін біріктіру оңтайлы болып табылатыны анықталды. Зерттеулердің алынған нәтижелері мемлекеттік ӛрт қадағалау органдарының қызметкерлерін даярлау кезінде білім беру процесін іске асыру кезінде қолданылуы мҥмкін.
Түйінді сӛздер: кәсіби қызметтің ақпараттық тҧжырымдамалық моделі, ақпараттық технологиялар, мемлекеттік бақылау (қадағалау) нысандары, мониторинг.
A. V. Surikov, N. V. Zainudinova, S. A. Barysh
Abstract. The article considers an interactive simulation training system developed by the authors, designed to form supervisory and legal competence in the training of employees for the system of state fire supervision bodies of the Ministry of Emergency Situations of Belarus in terms of conducting supervisory and preventive measures in the form of monitoring. It is shown that the application of the developed training system has a positive effect in the implementation of the educational process. It is established that the combination of traditional educational technologies and the developed training system is optimal for the formation of knowledge of the monitoring procedure. The obtained research results can be applied in the implementation of the educational process in the training of employees of state fire supervision bodies.
Keywords: information conceptual model of professional activity, information technology, forms of state control (supervision), monitoring.
УДК 355/359.08
А. А. Абдрахманов, А. Г. Фрайденберг, К. С. Даулетов
Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики Казахстан, Кокшетау, Казахстан
Аннотация. В статье приведен анализ существующих научно-методических аппаратов при оценке возможности его использования для обоснования рационального варианта технического оснащения учебных мест, предназначенных для специальной подготовки специалистов гражданской защиты в сфере радиационной, химической и биологической защиты. Обобщены требования, предъявляемые к специальной подготовке личного состава. Сформированы принципы организации и проведении мероприятий специальной подготовки. Учтены частные критерии, позволяющие определить значимость направлений подготовки.
Ключевые слова: специальная подготовка, уровень подготовки, научно-методический аппарат, сотрудник гражданской защиты, радиационная, химическая и биологическая защита.
А. А. Абдрахманов, А. Г. Фрайденберг, К. С. Дәулетов
Қазақстан Республикасы ТЖМ Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы, Кӛкшетау, Қазақстан
Аңдатпа. Мақалада радиациялық, химиялық және биологиялық қорғау саласындағы азаматтық қорғау мамандарын арнайы даярлауға арналған оқу орындарын техникалық Проблемы обучения в сфере гражданской защиты ISSN 3007-1674. Наука и образование в гражданской защите. № 3 (55), 2024 101 жарақтандырудың ҧтымды нҧсқасын негіздеу ҥшін оны пайдалану мҥмкіндігін бағалау кезінде қолданыстағы ғылыми-әдістемелік аппараттардың талдауы келтірілген. Жеке қҧрамды арнайы даярлауға қойылатын талаптар жинақталды. Арнайы дайындық ісшараларын ҧйымдастыру және ӛткізу қағидаттары қалыптастырылды. Дайындық бағыттарының маңыздылығын анықтауға мҥмкіндік беретін жеке критерийлер ескерілді.
Түйінді сӛздер: арнайы дайындық, дайындық деңгейі, ғылыми-әдістемелік аппарат, азаматтық қорғау қызметкері, радиациялық, химиялық және биологиялық қорғау.
А. A. Abdrakhmanov, A. G. Freidenberg, K. S. Dauletov
Abstract. The article provides an analysis of existing scientific and methodological devices in assessing the possibility of its use to substantiate a rational option for the technical equipment of educational places intended for special training of civil protection specialists in the field of radiation, chemical and biological protection. The requirements for special training of personnel are summarized. The principles of organizing and conducting special training events have been formed. Particular criteria have been taken into account to determine the importance of training areas.
Keywords: special training, level of training, scientific and methodological apparatus, civil protection officer, radiation, chemical and biological protection.
