2022г. Наука и образование в гражданской защите №4(48)

УДК 351.862.224.11 

Ильин Ю. В., Шарипханов С. Д., Жаулыбаев А. А., Кусаинов А. Б. РИСК-ОРИЕНТИРОВАННЫЙ ПОДХОД ПРИ ОБОСНОВАНИИ  РАЗРАБОТКИ МОБИЛЬНОГО ЗАЩИТНОГО СООРУЖЕНИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ КОНТЕЙНЕРНОГО ТИПА 

Ильин Ю. В., Шәріпханов С. Д., Жаулыбаев А. А., Кусаинов А. Б.  КОНТЕЙНЕРЛІК ҮЛГІДЕГІ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫСТЫҢ МОБИЛЬДІ ҚОРҒАНЫС ҚҰРЫЛЫСЫН ӘЗІРЛЕУДІ НЕГІЗДЕУ КЕЗІНДЕГІ ТӘУЕКЕЛГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ТӘСІЛ 

Ilyin Yu.V., Sharipkhanov S. D., Kusainov A. B., Zhaulybaev A. A.  RISK-BASED APPROACH IN SUBSTANTIATING THE DEVELOPMENT OF MOBILE CIVIL DEFENSE STRUCTURES OF CONTAINER TYPE

Аннотация. В статье рассматривается риск-ориентированный подход при обосновании разработки мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа. Расчет риска проводился на газохимическом комплексе Фаза 2 компании KLPE. По результатам полученных расчетных данных были сформулированы рекомендации по защите населения и персонала при возникновении ЧС мирного и военного времени. Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства образования и науки Республики Казахстан на 2021-2023 годы на тему «Разработка мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа».

Ключевые слова: риск-ориентированный подход, чрезвычайные ситуации мирного и военного времени, защитные сооружения. 

Аңдатпа. Мақалада контейнерлік түрінде азаматтық қорғаныстың мобильді қорғаныс құрылысын әзірлеуді негіздеу кезінде тәуекелге бағытталған тәсіл қарастырылады. Тәуекелді есептеу KLPE компаниясының 2-Кезеңі газ-химия кешенінде жүргізілді. Алынған есептік деректердің нәтижелері бойынша бейбіт және соғыс уақытында ТЖ туындаған кезде халықты және персоналды қорғау бойынша ұсынымдар тұжырымдалды. Мақала Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған «Контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың мобильді қорғаныс құрылысын әзірлеу» тақырыбында гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы шеңберінде дайындалды.

Түйінді сөздер: тәуекелге бағытталған тәсіл, бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайлар, қорғаныс құрылыстары. 

Abstract. The article considers a risk-based approach in justifying the development of a mobile civil defense structure of container type. The risk calculation was carried out at the Phase 2 gas chemical complex of KLPE. Based on the results of the calculated data, recommendations were formulated for the protection of the population and personnel in the event of a mine and wartime emergency. The article was prepared as part of the research work on grant funding of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 on the topic «Development of mobile civil defense structures of container type».

Keywords: risk-oriented approach, emergencies of peacetime and wartime, protective structures.

УДК 351.862 

Куттыбаев Е. М., Жаулыбаев А. А., Сагимбай А. С. РАЗВИТИЕ АВТОМАТИЗАЦИИ В СИСТЕМЕ УПРАВЛЕНИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ 

Құттыбаев Е. М.,  Жаулыбаев А. А., Сағымбай А. С.  АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІНДЕ АВТОМАТТАНДЫРУДЫ ДАМЫТУ 

Kuttybaev E. M., Zhaulybaev А. А.,  Sagimbai A. S. DEVELOPMENT OF AUTOMATION IN THE MANAGEMENT SYSTEM CIVIL PROTECTION

Аннотация: Статья посвящена острой необходимости обращения должному вниманию органа управления к вопросам развития автоматизации системы управления в уполномоченном органе управления в области предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуациях природного и техногенного характера и в целом в системе управления государственной системы гражданской защиты.

Для обеспечения процесса проектирования, разработки и внедрения информационно- управляющих систем при чрезвычайных ситуациях, необходимо акцентировать внимание на вопрос организации данной работы с учетом возможности и полномочий средств отрасли телекоммуникации государственного управления страны. Авторы в статье описывают и предлагают свое видение развития средств и систем информатизации на основе достижений мирового опыта в существующем направлении, которое может составить некоторую основу для решения задач по обеспечению автоматизации системы управления государственной системы гражданской защиты.

Ключевые слова: информационная система, система управления, государственная система гражданской защиты, автоматизация, система, орган управления, оператор. 

Аңдатпа. Мақала басқару органының табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласындағы уәкілетті басқару органында және тұтастай алғанда азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесін басқару жүйесінде басқару жүйесін автоматтандыруды дамыту мәселелеріне тиісті назарға жүгінудің шұғыл қажеттілігіне арналған.

Төтенше жағдайлар кезінде ақпараттық басқару жүйелерін жобалау, әзірлеу және енгізу процесін қамтамасыз ету үшін елдің мемлекеттік басқару телекоммуникация саласы құралдарының мүмкіндіктері мен өкілеттіктерін ескере отырып, осы жұмысты ұйымдастыру мәселесіне назар аудару қажет. Мақалада авторлар қазіргі бағыттағы әлемдік тәжірибенің жетістіктері негізінде ақпараттандыру құралдары мен жүйелерін дамыту туралы өз көзқарастарын сипаттайды және ұсынады, бұл азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесін басқару жүйесін автоматтандыруды қамтамасыз ету мәселелерін шешудің белгілі бір негізін құрауы мүмкін.

Түйінді сөздер: ақпараттық жүйе, басқару жүйесі, азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесін, автоматтандыру, жүйе, басқару органы, оператор.  

Abstract. The article is devoted to the urgent need for the management body to pay due attention to the development of automation of the management system in the authorized management body in the field of prevention and liquidation of emergency situations of natural and man-made nature and in general in the management system of the state civil protection system.

To ensure the process of designing, developing and implementing information management systems in emergency situations, it is necessary to focus attention on the issue of organizing this work, taking into account the capabilities and powers of the means of the telecommunications industry of the countrys public administration. The authors in the article describe and offer their vision of the development of informatization tools and systems based on the achievements of world experience in the existing direction, which can form some basis for solving the tasks of ensuring the automation of the system of the state civil protection control system.

Keywords: information system, control system, system of the state civil protection, automation, system, control body, operator.

УДК 614.8 

Кусаинов А. Б., Дулатова А. Ж. АНАЛИЗ РИСКА ПРИРОДНЫХ БЕДСТВИЙ В СТРАНАХ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ 

Құсайынов А. Б., Дулатова А.Ж. ЕЛДЕРДЕГІ ТАБИҒИ АПАТТАР ҚАУПІН ТАЛДАУ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ 

Kussainov А. B., Dulatova А. Zh. NATURAL DISASTER RISK ANALYSIS IN COUNTRIES CENTRAL ASIA

Аннотация. Природные бедствия наносят огромные социально-экономические, экологические и иные ущербы, препятствуя устойчивому развитию странам Центральной Азии. Чрезвычайные ситуаций неизбежны, однако их негативное воздействие может быть минимизировано на основе заблаговременного проведения превентивных мероприятий, то есть с применением методологии управления риском.

Управление рисками чрезвычайных ситуаций является составной частью предупреждения природных бедствий. Важной составляющей управления рисками является их анализ. В данной статье проводится анализ рисков природных бедствий в странах Центральной Азии за период с 1997 по 2021 года.

Ключевые слова: чрезвычайные ситуаций, анализ и оценка риска, страны Центральной Азии. 

Аңдатпа. Табиғи апаттар үлкен әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және басқа да зиян келтіреді, Орталық Азия елдерінің тұрақты дамуына кедергі келтіреді. Төтенше жағдайлар сөзсіз, бірақ олардың теріс әсерін алдын-алу шараларын алдын-ала жүргізу негізінде, яғни тәуекелдерді басқару әдістемесін қолдану арқылы азайтуға болады.

Төтенше жағдайлар тәуекелдерін басқару табиғи апаттардың алдын алудың құрамдас бөлігі болып табылады. Тәуекелдерді басқарудың маңызды құрамдас бөлігі оларды талдау болып табылады. Бұл мақалада 1997-2021 жылдар аралығындағы Орталық Азия елдеріндегі табиғи апаттардың тәуекелдеріне талдау жүргізіледі.

Түйінді сөздер: Төтенше жағдайлар, қауіп-қатерді талдау және бағалау, Орталық Азия елдері.  

Abstract. Natural disasters cause enormous socio-economic, environmental and other damages, hindering the sustainable development of the countries of Central Asia. Emergencies are unavoidable, but their negative impact can be minimized on the basis of early preventive measures, i.e. using risk management methodology.

Emergency risk management is an integral part of the prevention of natural disasters. An important component of risk management is their analysis. This article analyzes the risks of natural disasters in the countries of Central Asia for the period from 1997 to 2021.

Keywords: emergencies, risk analysis and assessment, Central Asian countries.

ӘОЖ  355.5 

Мендыбаев М. А., Шәріпов Ғ. Ә. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛҚЫ МЕН АУМАҒЫН РАДИАЦИЯЛЫҚ, ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРҒАУ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУ ҚАЖЕТТІЛІГІ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ 

Мендыбаев М. А., Шарипов Г. А. ВОПРОС О НЕОБХОДИМОСТИ ПОДГОТОВКИ СПЕЦИАЛИСТОВ РАДИАЦИОННОЙ, ХИМИЧЕСКОЙ И БИОЛОГИЧЕСКОЙ ЗАЩИТЫ НАСЕЛЕНИЯ И ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

Mendybaev M. A., Шәріпов Ғ. Ә. THE ISSUE OF THE NEED TO TRAIN SPECIALISTS IN RADIATION, CHEMICAL AND BIOLOGICAL PROTECTION OF THE POPULATION AND TERRITORY OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Аңдатпа. Қазіргі жағдайда мамандарды даярлауға қойылар талап қазіргі заман соғыстарының сипаты мен бейбіт өмірде төтенше жағдайлардың өршуінен туындайды. Радиациялық химиялық және биологиялық қорғау – әскерлердің жауынгерлік іс-қимылдарын жауынгерлік қамтамасыз етудің құрамдас бөлігі болып табылады және әскерлердің шығынын барынша азайту, радиациялық химиялық және биологиялық жұқтыру жағдайында әрекет ету кезінде қойылған міндеттердің орындалуын қамтамасыз ету, сондай-ақ оларды жоғары дәлдіктегі және басқа да қару түрлерінен қорғауды арттыру мақсатында ұйымдастырылатын және жүзеге асырылатын іс-шаралар кешенін білдіреді

Түйінді сөздер: радиациялық химиялық және биологиялық қорғау, құтқару, радиациялық фон, экология, бейбіт және соғыс уақытында, қауіпті заттар, биологиялық ластану. 

Аннотация. Требования к подготовке специалистов в современных условиях обусловлены характером современных войн и обострением чрезвычайных ситуаций в мирной жизни. Радиационная химическая и биологическая защита – является составной частью боевого обеспечения боевых действий войск и представляет собой комплекс мероприятий, организуемых и осуществляемых  с целями максимально снижения потерь войск и обеспечения выполнения поставленных задач при действии в условиях радиационной химической и биологической заражения, а также для повышения их защиты от высокоточного и других видов оружия.

Ключевые слова: радиационная химическая и биологическая защита, спасение, радиационный фон, экология, в мирное и военное время, опасные вещества, биологическое загрязнение. 

Abstract. Both in peace or wartime the management of civil defense in the emergency conditions gets special value and it has to be steady and continuous, quick and safe. Radiation chemical and biological protection is an integral part of the combat support of combat operations of troops and is a set of measures organized and implemented with the aim of minimizing troop losses and ensuring the fulfillment of assigned tasks when operating in conditions of radiation chemical and biological contamination, as well as to increase their protection from high–precision and other types of weapons

Keywords: radiation chemical and biological protection, rescue, radiation background, ecology, in peacetime and wartime, hazardous substances, biological pollution.

UDC 614.84 

Gumerov A. G., Sharipov G. A., Makishev Zh. K. FIRE PROTECTION OF THE WALLS AND ROOF OF VERTICAL STEEL TANKS FROM THE SPREAD OF FIRE 

Гумеров А. Г., Шәріпов Г. А., Макишев Ж. К. ТІК БОЛАТ РЕЗЕРВУАРЛАРДЫҢ ҚАБЫРҒАЛАРЫ МЕН ШАТЫРЛАРЫН ӨРТТІҢ ТАРАЛУЫНАН ӨРТКЕ ҚАРСЫ ҚОРҒАУ 

Гумеров А. Г., Шарипов Г. А., Макишев Ж. К. ПРОТИВОПОЖАРНАЯ ЗАЩИТА СТЕНОК И КРОВЛИ ВЕРТИКАЛЬНЫХ СТАЛЬНЫХ РЕЗЕРВУАРОВ ОТ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ПОЖАРА

Abstract. As a result of the study, an analysis of extinguishing flammable liquids was carried out, which indicates that if the fire is not eliminated in the initial stage, the fire will go into a protracted stage. To eliminate the consequences of a fire in tank farms, this stage will require an additional amount of forces and means. As an additional passive protection against the spread of fire, protective coatings for the walls and roof of tanks made of granular fusible non-combustible substances have been developed and experimentally tested. In addition, in laboratory and semi-industrial conditions, the possibilities of using internal and external coatings were studied. Protective coatings for the walls and roofs of vertical steel tanks will have fire-resistant properties that will reduce the temperature of the walls of vertical steel tanks. The proposed protective coatings for the walls and roof of vertical steel tanks made of granular fusible non-combustible substances will help to limit the spread of flames and their successful localization.

Keywords: fire protection, fire protectiontechnology, oilproducts, tank, combustiblemixture, granular materials, heat flow, film thickness, foam destruction, highly inflammable liquid. 

Аңдатпа. Зерттеу нәтижесінде тез тұтанатын сұйықтықтарды сөндіруге талдау жүргізілді, егер бастапқы кезеңде өртті жою жүргізілмесе, өрт ұзаққа созылған кезеңге өтетінін көрсетеді. Резервуарлық парктердегі өрттің салдарын жою үшін осы кезеңде қосымша күштер мен құралдар қажет болады. Өрттің таралуынан қосымша пассивті қорғаныс ретінде түйіршікті балқитын жанбайтын заттардан жасалған резервуарлардың қабырғалары мен шатырларына арналған қорғаныс жабындары әзірленіп, эксперименталды түрде сыналды. Сонымен қатар, зертханалық және жартылай өндірістік жағдайларда ішкі және сыртқы жабындарды пайдалану мүмкіндіктері зерттелді. Тік Болат резервуарлардың қабырғалары мен шатырларына арналған қорғаныс жабындары болады отқа төзімді қасиеттерге ие, бұл тік Болат резервуарлардың қабырғаларының температурасын төмендетуге мүмкіндік береді. Түйіршікті балқитын жанбайтын заттардан жасалған тік Болат резервуарлардың қабырғалары мен шатырларына арналған ұсынылатын қорғаныс жабындары жалынның таралуын шектеуге және оларды сәтті оқшаулауға ықпал етеді.

Түйінді сөздер: өртке қарсы қорғаныс, өрттен қорғау технологиясы, мұнай өнімдері, резервуар, жанғыш қоспа, жылу ағыны, көбік тұрақтылығы, пленка қалыңдығы, көбіктің бұзылуы, тез тұтанатын сұйықтық.

Аннотация. В исследованиях проведен анализ тушения легковоспламеняющихся жидкостей, который свидетельствует, что, если не произведена ликвидация пожара в начальной стадии, пожар перейдет в затяжную стадию. Для ликвидации последствий пожара в резервуарных парках, этой стадии потребуется дополнительное количество сил и средств. В качестве дополнительной пассивной защиты от распространения пожара разработаны и экспериментально апробированы защитные покрытия для стенок и кровли резервуаров из гранулированных плавких негорючих веществ. Кроме того, в лабораторных и полупромышленных условиях были изучены возможности использования внутренних и внешних покрытии. Защитные покрытия для стенок и кровли вертикальных стальных резервуаров будут обладать огнестойкими свойствами, которые позволят снизить температуру стенок вертикальных стальных резервуаров. Предлагаемые защитные покрытия для стенок и кровли вертикальных стальных резервуаров из гранулированных плавких негорючих веществ будут способствовать ограничению распространения пламени и их успешной локализации.

Ключевые слова: противопожарная защита, технология огнезащиты, нефтепродукты, резервуар, горючая смесь, гранулированные материалы, тепловой поток, толщина пленки, разрушение пены, легковоспламеняющаяся жидкость.

УДК 614.8 

Кусаинов А. Б., Нарбаев К. А. ОЦЕНКА КОМПЛЕКСНОГО ПОКАЗАТЕЛЯ ПОЖАРНОЙ ОПАСНОСТИ В ЖИЛОМ СЕКТОРЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

Құсайынов А. Б., Нарбаев Қ. Ә. ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТҰРҒЫН-ҮЙ СЕКТОРЫНДАҒЫ ӨРТ ҚАУПІ КӨРСЕТКІШТЕРІН КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ

Аннотация. В статье рассмотрена обстановка с пожарами в жилом секторе Республики Казахстан. Целью и задачей исследования является изучение пожарной обстановки в жилом секторе городов и сельской местности Республики Казахстан. Методологической основой исследования является теория интегральных пожарных рисков. Произведен сравнительный анализ пожарных рисков в жилом секторе Республики Казахстан. Установлено, что среднее количество пожаров в городах республики больше, чем в сельской местности, комплексный показатель пожарной опасности в городе хуже, чем в сельской местности.

Ключевые слова: теория интегральных пожарных рисков, основные пожарные риски, анализ обстановки с пожарами в жилом секторе, комплексный показатель пожарной опасности. 

Kussainov А. В., Narbayev K. A. ASSESSMENT OF THE COMPREHENSIVE INDICATOR OF FIRE HAZARD IN THE RESIDENTIAL SECTOR OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN 

Аңдатпа. Мақалада Қазақстан Республикасының тұрғын-үй секторындағы өрт шығу жағдайлары қарастырылды. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері Қазақстан Республикасының ауылдары мен қалаларындағы тұрғын-үй секторларында өрт шығу жағдайларын зеттеу болып табылады. Зерттеудің әдістемелік негізі интегралды өрт тәуекелдері болып табылады. Қазақстан Республикасының тұрғын-үй секторындағы өрт шығу қауіп-қатерлеріне салыстырмалы талдау жасалды. Республиканың қалаларында ауылмен салыстырғанда орташа өрт сандарының көп екендігі анықталды, ауылдан қарағанда қалада өрт қаупінің кешенді көрсеткіші нашар.

Түйінді сөздер: интегралды өрт тәуекелдерінің теориясы, негізгі өрт тәуекелдері, тұрғын-үй секторындағы өрт шығу жағдайларын талдау, өрт қаупінің кешенді көрсеткіші. 

Abstract. The article considers the situation with fires in the residential sector of the Republic of Kazakhstan. The purpose and tasks of the research is to study the fire situation in the residential sector of cities and rural areas of the Republic of Kazakhstan. The methodological basis of the study is the theory of integrated fire risks. Comparative analyses of fire risks were performed in the residential sector of the Republic of Kazakhstan. It has been established that the average number of fires in cities of the republic is greater than in rural areas, a comprehensive indicator of fire danger in the city is worse than in rural areas.

Keywords: theory of integral fire risks, main fire risks, analysis of the situation with fires in the residential sector, a comprehensive indicator of fire hazard.

УДК 519.673 

Берденова Д. К., Алькина А. Б., Абдикаримов Д. К. ПРОГНОЗИРОВАНИЕ КОЛИЧЕСТВА ПОЖАРОВ В КАРАГАНДИНСКОЙ ОБЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН МЕТОДОМ НАИМЕНЬШИХ КВАДРАТОВ 

Берденова Д. К., Алькина А.Б., Абдикаримов Д. К. ЕҢ АЗ КВАДРАТТАР ӘДІСІ БОЙЫНША ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСЫНДАҒЫ ӨРТТЕР САНЫН БОЛЖАУ 

Berdenova D. К., Аlkina А. B., Аbdikarimov D. К. FORECAST OF THE NUMBER OF FIRES IN THE KARAGANDA REGION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN BY THE LEAST SQUARES METHOD

Аннотация. В статье рассмотрено прогнозирование количества пожаров в Карагандинской области на 2022-2024 годы методом наименьших квадратов. Была построена линейная регрессионная модель, получен тренд графика. Точечное прогнозирование наиболее наглядно представляется в случае парной линейной регрессии, где возможна графическая экстраполяция (продолжение) линии модели. Для вычислений использовался пакет  программы табличного процессора Microsoft Excel.

Ключевые слова: прогнозирование, пожары, статистика, математическая модель, метод линейной регрессии, тренд, доверительный интервал.  

Аңдатпа. Мақалада 2022-2024 жылдарға Қарағанды облысындағы өрттер санын кіші квадраттар әдісімен болжау қарастырылған. Сызықтық регрессия моделі құрылды, графиктің тренді табылды. Нүктелік болжау үлгі сызығының графикалық экстраполяциясы (жалғасы) мүмкін болатын жұптық сызықтық регрессия жағдайында барынша анық көрсетіледі. Есептеу үшін Microsoft Excel электрондық кесте бағдарламасының пакеті пайдаланылды.

Түйінді сөздер: болжау, өрт, статистика, математикалық модель, сызықтық регрессия әдісі, тренд, сенімділік аралығы. 

Аbstract. The article considers the forecasting of the number of fires in the Karaganda region for 2022-2024 by the least squares method. A linear regression model was built, the trend of the graph was obtained. Point forecasting is most clearly presented in the case of pairwise linear regression, where graphical extrapolation (continuation) of the model line is possible. The Microsoft Excel spreadsheet program package was used for calculations.

Keywords: forecasting; fires; statistics; mathematical model; linear regression method; trend; confidence interval.

УДК 372.862 

Гарелина С. А., Латышенко К. П., Нагорный Г. Ф. РЕАЛИЗАЦИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕНДЕНЦИЙ В ОБЛАСТИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ НАУКИ И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В ПРЕПОДАВАНИИ ОБЩЕТЕХНИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН В АГЗ МЧС РОССИИ. ЧАСТЬ 1. АНАЛИЗ СОВРЕМЕННЫХ ТЕНДЕНЦИЙ В ОБЛАСТИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ НАУКИ И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ 

Гарелина С. А., Латышенко К. П., Нагорный Г. Ф. РЕСЕЙ ТЖМ АҚА-ДА ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУДА ҒЫЛЫМ МЕН ЖОҒАРЫ БІЛІМНІҢ ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҮРДІСТЕРДІ ІСКЕ АСЫРУ. 1 БӨЛІМ. ҒЫЛЫМ МЕН ЖОҒАРЫ БІЛІМНІҢ ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРДЫ ТАЛДАУ 

Garelina S. A., Latyshenko K. P., Nagorny G. F. IMPLEMENTATION OF MODERN TRENDS IN THE FIELD OF DIGITAL TRANSFORMATION OF SCIENCE AND HIGHER EDUCATION IN THE TEACHING OF GENERAL TECHNICAL DISCIPLINES IN THE AGZ OF THE EMERCOM OF RUSSIA. PART 1. ANALYSIS OF CURRENT TRENDS IN THE FIELD OF DIGITAL TRANSFORMATION OF SCIENCE AND HIGHER EDUCATION

Аннотация. Представленная статья состоит из пяти частей. В статье представлен результат по разработке нового цифрового инструмента – модуля для обработки результатов лабораторных работ, адаптированного для системы edu.amchs.ru. Модуль позволяет использовать его при проведении занятий практической направленности (лабораторных работ и практических занятий) и способствует росту цифровой компетенции обучающихся в Академии.

Первая часть статьи посвящена анализу современных тенденций в области цифровой трансформации науки и высшего образования, стратегических направлений цифровизации высшего образования и научной деятельности, который позволил обоснование актуальности разработки модуля для обработки результатов лабораторных работ, адаптированного для системы edu.amchs.ru

Ключевые слова: цифровая трансформация науки и высшего образования, лабораторная работа, система edu.amchs.ru 

Аңдатпа. Ұсынылған мақала бес бөлімнен тұрады. Мақалада EDU.AMCHS.RU жүйеге бейімделген зертханалық жұмыстардың нәтижелерін өңдеу үшін .жаңа сандық құрал-модульді әзірлеу нәтижесі келтірілген. Модуль оны практикалық бағыттағы сабақтарды (зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтар) өткізу кезінде пайдалануға мүмкіндік береді және академияда білім алушылардың цифрлық құзыреттілігінің өсуіне ықпал етеді.

Мақаланың бірінші бөлімі ғылым мен жоғары білім берудің цифрлық трансформациясы саласындағы заманауи үрдістерді, жоғары білім беруді цифрландырудың стратегиялық бағыттарын және ғылыми қызметті талдауға арналған, бұл EDU.AMCHS.Ru жүйеге бейімделген зертханалық жұмыстардың нәтижелерін өңдеуге арналған модульді әзірлеудің өзектілігін негіздеуге мүмкіндік берді.

Түйінді сөздер: ғылым мен жоғары білімнің цифрлық трансформациясы, зертханалық жұмыс, EDU.AMCHS.RU жүйесі. 

Аbstract. The presented article consists of five parts. The article presents the result of the development of a new digital tool – a module for processing laboratory results adapted for the system EDU.AMCHS.RU. The module allows you to use it when conducting practical classes (laboratory work and practical classes) and contributes to the growth of digital competence of students at the Academy.

The first part of the article is devoted to the analysis of current trends in the field of digital transformation of science and higher education, strategic directions of digitalization of higher education and scientific activity, which allowed substantiation of the relevance of the development of a module for processing laboratory results adapted for the system EDU.AMCHS.RU.

Keywords: digital transformation of science and higher education, laboratory work, EDU.AMCHS system.

УДК 004.8 

Мұсайбеков А. Ғ. РЕЛЯЦИЯЛЫҚ ДЕРЕКТЕР БАЗАСЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ 

Мусайбеков А. Г. ОСНОВЫ РЕЛЯЦИОННЫХ БАЗ ДАННЫХ 

Mussaibekov A. G. BASES OF RELATIVE DATABASES

Аңдатпа. Жұмыста реляциялық мәліметтер базасының моделіне негізделген деректерді сақтау, өңдеу және тасымалдаудың реляциялық тәсілі сипатталған. Реляциялық мәліметтер базасының негізгі құрылымы сипатталған, оны құруда қолданылатын ең маңызды терминдер (қатынас, кортеж...,) көрсетілген. Қалыпқа келтіру ұғымының қысқаша сипаттамасы келтірілген. Реляциялық алгебрадағы деректердің негізгі операциялары (іріктеу, проекция, қосылу және табиғи байланыс, көбейту) тізімделеді және осы операциялардың мысалдары нақты деректер кестелерінде келтірілген.

Түйінді сөздер: мәліметтер базасы, реляциялық алгебра, реляциялық мәліметтер базасы, SQL. 

Аннотация. В работе описан реляционный подход к хранению, обработке и миграции данных, основанный на модели реляционной БД. Описана основная структура реляционных БД, обозначены наиболее значимые термины (отношение, кортеж, …), используемые при ее построении. Приведено краткое описание понятия нормализации. Перечислены основные операции над данными в реляционной алгебре (выборка, проекция, соединение и естественное соединение, умножение) и приведены примеры этих операций на реальных таблицах с данными.

Ключевые слова: база данных, реляционная алгебра, реляционные базы данных, SQL. 

Abstract. This article describes a relational approach to storing, processing and migrating data based on a relational database model. The basic structure of relational databases is described, the most significant terms (relation, tuple ... ,) used in its construction are indicated. A brief description of the concept of normalization is given. The main operations on data in relational algebra (sampling, projection, joining and natural joining, multiplication) are listed and examples of these operations on real data tables are given.

Keywords: databases, relational algebra, relational databases, SQL.

УДК 372.862 

Гарелина С. А., Латышенко К. П., Нагорный Г. Ф. РЕАЛИЗАЦИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕНДЕНЦИЙ В ОБЛАСТИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ НАУКИ И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В ПРЕПОДАВАНИИ ОБЩЕТЕХНИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН В АГЗ МЧС РОССИИ. ЧАСТЬ 2. ОБОСНОВАНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МЕТОДОВ ОБРАБОТКИ РЕЗУЛЬТАТОВ ИЗМЕРЕНИЙ ПРИ ПРОВЕДЕНИИ ЗАНЯТИЙ ПО ДИСЦИПЛИНЕ «МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТИЗАЦИЯ И СЕРТИФИКАЦИЯ» 

Гарелина С. А., Латышенко К. П., Нагорный Г. Ф. РЕСЕЙ ТЖМ АҚА-ДА ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ПӘНДЕРДІ ОҚЫТУДА ҒЫЛЫМ МЕН ЖОҒАРЫ БІЛІМНІҢ ЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҮРДІСТЕРДІ ІСКЕ АСЫРУ. 2 БӨЛІМ. «МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТТАУ ЖӘНЕ СЕРТИФИКАТТАУ»  ПӘНІ БОЙЫНША САБАҚТАР ӨТКІЗУ КЕЗІНДЕ ӨЛШЕУ НӘТИЖЕЛЕРІН ӨҢДЕУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІНІҢ НЕГІЗДЕМЕЛЕРІ 

Garelina S. A., Latyshenko K. P., Nagorny G. F. IMPLEMENTATION OF MODERN TRENDS IN THE FIELD OF DIGITAL TRANSFORMATION OF SCIENCE AND HIGHER EDUCATION IN THE TEACHING OF GENERAL TECHNICAL DISCIPLINES IN THE AGZ OF THE EMERCOM OF RUSSIA. PART 2. SUBSTANTIATION OF THE EFFECTIVENESS OF THE USE OF METHODS OF PROCESSING MEASUREMENT RESULTS DURING CLASSES IN THE DISCIPLINE «METROLOGY, STANDARDIZATION AND CERTIFICATION»

Аннотация. Представленная статья состоит из пяти частей. В статье представлен результат по разработке нового цифрового инструмента – модуля для обработки результатов лабораторных работ, адаптированного для системы edu.amchs.ru. Модуль позволяет использовать его при проведении занятий практической направленности (лабораторных работ и практических занятий) и способствует росту цифровой компетенции обучающихся в Академии.

Вторая часть статьи посвящена обоснованию четырех методов обработки экспериментальных данных, предусматривающих использование калькулятора, встроенных математических и статистических функций и Пакета анализа Excel, на основе анализа математического аппарата, используемого для обработки результатов ЛР, и уровня цифровой компетенции обучающихся в Академии в области использования программного продукта Excel. Выявлены преимуществ и недостатков четырех методов обработки экспериментальных данных, обоснование выбора оптимального метода обработки экспериментальных данных для проведения занятий различной практической направленности на основе педагогических экспериментов.

Ключевые слова: цифровая трансформация науки и высшего образования, метрология, стандартизация, сертификация, система edu.amchs.ru 

Аңдатпа. Ұсынылған мақала бес бөлімнен тұрады. Мақалада EDU.AMCHS.RU жүйеге бейімделген Зертханалық жұмыстардың нәтижелерін өңдеуге арналған жаңа цифрлық құрал-модульді әзірлеу нәтижесі келтірілген. Модуль оны практикалық бағыттағы сабақтарды (зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтар) өткізу кезінде пайдалануға мүмкіндік береді және академияда білім алушылардың цифрлық құзыреттілігінің өсуіне ықпал етеді.

Мақаланың екінші бөлімі ЛР нәтижелерін өңдеу үшін қолданылатын математикалық аппаратты және Академиядағы студенттердің Excel бағдарламалық өнімін пайдалану саласындағы цифрлық құзыреттілік деңгейін талдау негізінде калькуляторды, кірістірілген математикалық және статистикалық функцияларды және Excel талдау пакетін пайдалануды көздейтін эксперименттік деректерді өңдеудің төрт әдісін негіздеуге арналған. Эксперименттік деректерді өңдеудің төрт әдісінің артықшылықтары мен кемшіліктері, педагогикалық эксперименттер негізінде әртүрлі практикалық бағыттағы сабақтарды өткізу үшін эксперименттік деректерді өңдеудің оңтайлы әдісін таңдаудың негіздемесі анықталды.

Түйінді сөздер: ғылым мен жоғары білімнің цифрлық трансформациясы, метрология, стандарттау, сертификаттау, EDU.AMCHS.RU жүйесі. 

Аbstract. The presented article consists of five parts. The article presents the result of the development of a new digital tool – a module for processing laboratory results adapted for the system EDU.AMCHS.RU. The module allows you to use it when conducting practical classes (laboratory work and practical classes) and contributes to the growth of digital competence of students at the Academy.

The second part of the article is devoted to the substantiation of four methods of experimental data processing, involving the use of a calculator, built-in mathematical and statistical functions and an Excel analysis Package, based on the analysis of the mathematical apparatus used to process the results of LR, and the level of digital competence of students at the Academy in the field of using the Excel software product. The advantages and disadvantages of four methods of processing experimental data are revealed, the rationale for choosing the optimal method of processing experimental data for conducting classes of various practical orientation based on pedagogical experiments.

Keywords: digital transformation of science and higher education, metrology, standardization, certification, system EDU.AMCHS.RU.