Текст
- АКАДЕМИЯ
- АБИТУРИЕНТУ
- УЧЕБА
- НАУКА
- ДОПОЛНИТЕЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ
- НАУЧНЫЙ ЖУРНАЛ
- ГОРДОСТЬ АКАДЕМИИ
- ПРОТИВОДЕЙСТВИЕ КОРРУПЦИИ
- СМИ О НАС
- АБАЙ ӘЛЕМДІК ТҰЛҒА
- Академия жаңалықтары
- СЕРТИФИКАТ
НАМ 25 ЛЕТ
Календарь
2023 г. Наука и образование в гражданской защите №3(51)
МИНИСТЕРСТВО ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
АКАДЕМИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ ИМЕНИ МАЛИКА ГАБДУЛЛИНА
№ 3 (51), 2023
НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ
В ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЕ
КОКШЕТАУ 2023
УДК 614.8 (082)
ББК 68.69 (5Каз)
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» № 1 (49), 2023 г., март.
Издается с марта 2011 года. В 2011-2020 годах выходил под названием «Вестник Кокшетауского
технического института».
Собственник: Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики
Казахстан.
Журнал зарегистрирован в Министерстве информации и общественного развития Республики
Казахстан 25 июня 2021 г. Свидетельство № KZ37VPY00037096.
Дата и номер первичной постановки на учет № 11190-Ж, 14.10.2010 г.
Журнал включѐн в Российскую библиографическую базу данных «Российский индекс научного
цитирования» (РИНЦ) и в Казахстанскую базу цитирования (КазБЦ).
Главный редактор: Шарипханов С. Д., доктор технических наук, асс. профессор
Заместитель главного редактора: Жаулыбаев А. А., кандидат технических наук
Состав редакционного совета:
Алешков М. В., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Байшагиров Х. Ж., доктор технических наук (РК, г. Кокшетау)
Кошумбаев М. Б., доктор технических наук (РК, г. Астана)
Мансуров З. А., доктор химических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Сивенков А. Б., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Тарахно Е. В., доктор технических наук, доцент (Украина, г. Харьков)
Арифджанов С. Б., кандидат технических наук (РК, г. Астана)
Дабаев А. И., кандидат технических наук ( РК, г. Алматы)
Джумагалиев Р. М., кандидат технических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Камлюк А. Н., кандидат физико-математических наук, доцент (Республика Беларусь, г. Минск)
Состав редакционной коллегии:
Карменов К.К. кандидат технических наук, асс. профессор (председатель); Альменбаев М. М.,
кандидат технических наук; Абдрахманов А. А., кандидат военных наук; Захаров И.А., кандидат
технических наук; Касымова С. К., кандидат филологических наук; Кусаинов А. Б., кандидат
технических наук; Макишев Ж. К., кандидат технических наук; Мусайбеков А. Г., кандидат
технических наук; Шуматов Э. Г., кандидат философских наук; Шумеков С.Ш., кандидат
педагогических наук.
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» – периодическое издание, посвящѐнное проблемным вопросам гражданской обороны, обеспечения пожарной и промышленной безопасности, предупреждения и ликвидации аварий, катастроф, стихийных
бедствий, а также подготовки специалистов органов гражданской защиты и др. Журнал предназначен для курсантов, магистрантов, адъюнктов, профессорско-преподавательского состава образовательных учреждений, научных и практических сотрудников, занимающихся решением вопросов защиты в чрезвычайных ситуациях, пожаровзрывобезопасности, а также разработкой, созданием и внедрением комплексных систем безопасности.
Издано в авторской редакции
ISSN 2220-3311 © Академия гражданской защиты
имени Малика Габдулина
МЧС Республики Казахстан, 2023
|
МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ – CONTENTS |
|
|
|
|
|
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ, ЛИКВИДАЦИИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ И ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ
|
|
|
Шарипханов С. Д., Алибеков Е. А., Жаулыбаев А. А., Абдрахманов А. А. Методика испытания мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа |
4 |
|
Абикенова Ш. К., Даумова Г. К., Немеренов Т. Т., Кульмагамбетова Э. А. Особенности выбора средств индивидуальной защиты при радиационном воздействии ионизирующего излучения |
12 |
|
Абдрахманов А. А., Шарипов Г. А., Даулетов К. С. Халықты жеке қорғану қҧралдарымен қамтамасыз етудегі азаматтық қорғаудың мемлекеттік жҥйесінің аумақтық кіші жҥйелерін басқару органдарының іс-әрекеттері |
23
|
| Rakhmetulin B. J., Makishev J. K., Maksimov P. V. Methodology for Determining the length of evacuation routes from industrial buildings using regulatory documents | 32 |
| Тимирғали А., Голев В. В., Шарипов Г. А. Азаматтық қорғаныс әскери бӛліміне (Қарағанды облысы) қатысты Қазақстан Республикасында авариялық-қҧтқару және басқа да кезек кҥттірмейтін жҧмыстарды жҥргізу ҥшін роботехникалық қҧралдарды таңдау алгоритмін әзірлеу | 38 |
|
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПОЖАРНОЙ И ПРОМЫШЛЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
|
|
|
Муминиѐн А. А., Алибеков Е. А., Альменбаев М. М., Сивенков А. Б. Физико-химические свойства и термическая устойчивость пенополистирола длительного естественного старения |
46 |
|
Хасанова Г. Ш., Сивенков А. Б., Федотов И. О., Нагановский Ю. К. Термические превращения текстильных материалов на основе натуральных и синтетических волокон |
51 |
|
Кусаинов А. Б., Нарбаев К. А., Шаймердинов К. К. Методика определения скорости распространения лесного пожара |
58 |
| Кусаинов А. Б., Нарбаев К. А., Сакенов Р. Е. Оценка рискованности выбора решающего направления руководителем тушения пожара | 64 |
|
ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ
|
|
|
|
|
|
Гарелина С. А., Латышенко К. П., Нагорный Г. Ф., Сергеев И. А. Реализация современных тенденций в области цифровой трансформации науки и высшего образования в преподавании общетехнических дисциплин в АГЗ МЧС России Часть 5. Разработка шаблона Ms Excel для выполнения лабораторной работы |
71 |
|
Kurmanbayeva A. S., Abikenova Sh. K., Бекмаганбетов А. Б., Zhaulybayev A. А. Formation of professional competencies of specialists in safe labour and protection in emergency situations |
80 |
|
Мұсайбеков А. Ғ., Захаров И. А., Канин К. Л. Деректер базасына сҧраныстардың мҥмкіндіктері мен әзірлемелерін зерттеу және оларды BI-платформалар негізінде есептерді қалыптастыру ҥшін қолдану |
87 |
|
Meiramova A. B. Some methodological features of compiling english language practicum |
94 |
УДК 699.853
С. Д. Шарипханов, Е. А. Алибеков, А. А. Жаулыбаев, А. А. Абдрахманов
МЕТОДИКА ИСПЫТАНИЯ МОБИЛЬНОГО ЗАЩИТНОГО СООРУЖЕНИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ КОНТЕЙНЕРНОГО ТИПА
С. Д. Шаріпханов, Е. А. Әлібеков, А. А. Жаулыбаев, А. А. Абдрахманов
КОНТЕЙНЕРЛІК ҮЛГІДЕГІ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫСТЫҢ ЖЫЛЖЫМАЛЫ ҚОРҒАНЫС ҚҰРЫЛЫСЫН СЫНАУ ӘДІСТЕМЕСІ
S. D. Sharipkhanov, E. A. Alibekov, A. A. Zhaulybayev, A. A. Abdrakhmanov
METHOD OF TESTING MOBILE CIVIL DEFENSE STRUCTURES OF CONTAINER TYPE
Аннотация. В статье представлены факторы, обосновывающие необходимость разработки нового прототипа защитного сооружения гражданской обороны. Представлены основные требования, определяющие необходимость проведения испытаний конструкций, узлов и соединений, систем жизнеобеспечения мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа. Приведена оценка соответствия предъявляемым требованиям к конструкциям, узлам и соединениям, системам жизнеобеспечения. Представлен примерный алгоритм проведения испытаний.
Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан на 2021-2023 годы (ИРН - АР09261380 «Разработка мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа»).
Ключевые слова: мобильное защитное сооружение гражданской обороны контейнерного типа, проведение испытаний конструкций, узлов и соединений, систем жизнеобеспечения, типовая блок схема алгоритма проведения испытаний, конструкции, элементы, оборудование, механизмы, приборы и трубопроводы защитного сооружения.
Аңдатпа. Мақалада азаматтық қорғаныс қорғанысының жаңа прототипін жасау қажеттілігін негіздейтін факторлар келтірілген. Контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың жылжымалы қорғаныс құрылысының конструкцияларын, тораптары мен қосылыстарын, тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерін сынау қажеттілігін айқындайтын негізгі талаптар ұсынылған. Конструкцияларға, тораптар мен қосылыстарға, тіршілікті қамтамасыз ету жүйелеріне қойылатын талаптарға сәйкестігін бағалау келтірілген. Сынақ жүргізудің шамамен алгоритмі ұсынылған.
Мақала Қазақстан Республикасы Білім және жоғары білім министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы шеңберінде дайындалған (СТН - АР09261380 «Контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың ұтқыр қорғаныс құрылысын әзірлеу»).
Түйінді сөздер: контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың жылжымалы қорғаныс құрылымы, конструкцияларға, тораптар мен қосылыстарға, тіршілікті қамтамасыз ету жүйелеріне сынақтар жүргізу, сынақ жүргізу алгоритмінің блок-схемасы, қорғаныс құрылысының элементтері, жабдықтары, механизмдері, аспаптары мен құбырлары.
Abstract. The article presents the factors justifying the need to develop a new prototype of a civil defense protective structure. The main requirements determining the need for testing structures, assemblies and connections, life support systems of mobile civil defense structures of container type are presented. The assessment of compliance with the requirements for structures, nodes and connections, life support systems is given. An approximate algorithm for conducting tests is presented.
The article was prepared as part of the research work on grant funding of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 (IRN - AR09261380 «Development of a mobile civil defense container-type protective structure»).
Key words: container-type mobile civil defense protective structure, testing of structures, assemblies and connections, life support systems, block diagram of the testing algorithm, elements, equipment, mechanisms, devices and pipelines of the protective structure.
УДК 331.43:331.48
Ш. К. Абикенова, Г. К. Даумова, Т. Т. Немеренов, Э. А. Кульмагамбетова
ОСОБЕННОСТИ ВЫБОРА СРЕДСТВ ИНДИВИДУАЛЬНОЙ ЗАЩИТЫ
ПРИ РАДИАЦИОННОМ ВОЗДЕЙСТВИИ ИОНИЗИРУЮЩЕГО ИЗЛУЧЕНИЯ
Ш. К. Абикенова, Г. К. Даумова, Т. Т. Немеренов, Э. А. Кульмагамбетова
ИОНДАУШЫ СӘУЛЕЛЕНУДІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ӘСЕРІНЕН ЖЕКЕ ҚОРҒАНЫС ҚҰРАЛДАРЫН ТАҢДАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Sh. K. Abikenova, G. K. Daumova, T. T. Nemerenov, E. A. Kulmagambetova
FEATURES OF CHOOSING PERSONAL PROTECTIVE EQUIPMENT FOR RADIATION EXPOSURE OF IONIZING RADIATION
Аннотация. В статье проанализировано влияние радиационного ионизирующего излучения на организм работников и вопросы выбора релевантых неблагоприятному воздействию средств индивидуальной защиты. Степень воздействия изучаемого фактора установлена по результатам аттестации рабочих мест на примере предприятия по производству тепловыделяющих сборок и их компонентов для реакторов атомных электростанций. В ходе исследований установлено, что уровни ионизирующего излучения (γ-излучение), обнаруженные на некоторых рабочих местах, значительно превышают действующие нормативы 2,5 мкЗв/ч. Проведен сравнительный анализ выбора средств индивидуальной защиты с использованием действующего подхода на основе межотраслевых норм и нового подхода, разработанного в ходе научных исследований на базе «Республиканский научно-исследовательский институт по охране труда Министерства труда и социальной защиты населения Республики Казахстан», основанного на применении номенклатуры. Рекомендовано применить в качестве релевантной защиты от радиационного воздействия ионизирующего излучения шлем, защитные очки, фильтрующие маски, защитный костюм изолирующий.
Ключевые слова: ионизирующее излучение, γ-излучение, условия труда, радиационное воздействие, средства индивидуальной защиты.
Аңдатпа. Мақалада радиациялық иондаушы сәулеленудің жұмысшылардың ағзасына әсері және қолайсыз әсерге сәйкес жеке қорғаныс құралдарының таңдау мәселелері талданған. Зерттелетін фактордың әсер ету дәрежесі атом электр станцияларының реакторлары үшін жылу бөлетін жинақтарды және олардың компоненттерін өндіру кәсіпорнының мысалында жұмыс орындарын аттестаттау нәтижелері бойынша анықталды. Зерттеу барысында кейбір жұмыс орындарында анықталған иондаушы сәулелену (γ-сәулелену) деңгейі қолданыстағы нормативтерден 2,5 мкЗв/сағаттан едәуір асып түсетіні анықталды. Номенклатураны қолдануға негізделген «Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің Еңбекті қорғау жөніндегі республикалық ғылыми-зерттеу институты» базасында ғылыми зерттеулер барысында әзірленген салааралық нормалар мен жаңа тәсіл негізінде қолданыстағы тәсілді пайдалана отырып жеке қорғаныс құралдарын таңдауына салыстырмалы талдау жүргізілді. Иондаушы сәулеленудің радиациялық әсерінен тиісті қорғаныс ретінде шлем, қорғаныс көзілдірігі, сүзгі маскалары, оқшаулағыш қорғаныс костюмін қолдану ұсынылады.
Түйінді сөздер: иондаушы сәулелену, γ-сәулелену, еңбек жағдайлары, радиациялық әсер, жеке қорғаныс құралдары.
Abstract. The article analyzes the impact of ionizing radiation on the health of workers and the selection of relevant personal protective equipment to mitigate its adverse effects. The degree of influence of the studied factor is determined based on the certification results of workplaces, using the example of a company producing heat-generating assemblies and their components for nuclear power plant reactors. During the research, it was found that levels of ionizing radiation (γ-radiation) detected at some workplaces significantly exceed the current norms of 2.5 µSv/h. A comparative analysis of the choice of personal protective equipment is conducted, using the existing approach based on industry standards and a new approach developed through scientific research at the Republican Research Institute of Occupational Safety and Health under the Ministry of Labor and Social Protection of the Population of the Republic of Kazakhstan, which is based on nomenclature application. It is recommended to use helmets, protective goggles, filtering masks, and insulating protective suits as relevant protection against radiation exposure of ionizing radiation.
Key words: ionizing radiation, γ-radiation, working conditions, radiation exposure, personal protective equipment.
ӘОК 355.58
А. А. Абдрахманов, Г. А. Шарипов, К. С. Даулетов
А. А. Абдрахманов, Г. А. Шарипов, К. С. Даулетов
A. A. Abdrakhmanov, G. A. Sharipov, K. S. Dauletov
Аңдатпа. Бұл тақырыптың өзектілігі еңбек құқығы туралы заң әдебиеттерінде қорғаныс құралдарын беруді құқықтық реттеуге арналған жұмыстардың қазіргі заманғы қауіптерді ескере отырып реттелмегендігімен негізделген. Жұмыстың мақсаты-еңбек заңнамасының нормаларын және еңбек құқығының нормаларын қамтитын өзге де нормативтік құқықтық актілерді, халықты жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз етуді регламенттейтін еңбекті қорғау жөніндегі жергілікті нормативтік актілерді зерттеу. Қазақстан Республикасында халықты жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз ету қағидаларының оңтайлы нұсқасы келтірілген, сондай-ақ халықты радиациялық, химиялық және биологиялық қорғаудың қажетті деңгейіне қол жеткізу үшін жеке қорғану құралдарының қорларын жинақтау, сақтау және пайдалануды ұйымдастыру құралдарының қорларын даярлықта ұстау жөніндегі азаматтық қорғау органдарының басқару органдарының іс-қимыл алгоритмі ұсынылған.
Түйінді сөздер: азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесі, радиациялық қауіп, химиялық және биологиялық қорғау, жеке қорғану құралдары, халықты қамтамасыз етудің жеке қорғану құралдарының қорларын дайындықта ұстау, жеке қорғану құралдары.
Аннотация. Актуальность данной темы обоснована тем, что в юридической литературе по трудовому праву работ, посвященных правовому регулированию выдачи защитных средств населению не регламентирован с учетом современных опасностей. Цель работы – исследовать нормы трудового законодательства и иные нормативные правовые акты, содержащие нормы трудового права; локальные нормативные акты по охране труда, регламентирующие обеспечение население средствами индивидуальной защиты. В статье приведен оптимальный вариант правил обеспечения населения средствами индивидуальной защиты в Республики Казахстан, а также предложен алгоритм действии органов управления органов гражданской защиты по поддержанию в готовности запасов средств накопления, хранения и организации использования запасов средств индивидуальной защиты для достижения необходимого уровня радиационной, химической и биологической защиты населения.
Ключевые слова: государственная система гражданской защиты, радиационная опасность, химическая и биологическая защита, средства индивидуальной защиты, поддержание в готовности запасов средств индивидуальной защиты обеспечения населения, средства индивидуальной защиты.
Abstract. The relevance of this topic is justified by the fact that in the legal literature on labor law, works devoted to the legal regulation of the issuance of protective equipment to non-settlement are not regulated taking into account modern dangers. The purpose of the work is to investigate the norms of labor legislation and other normative legal acts containing norms of labor law; local regulations on labor protection regulating the provision of personal protective equipment to the population. The article presents the optimal variant of the rules for providing the population with personal protective equipment in the Republic of Kazakhstan, and also suggests an algorithm for the action of the management bodies of civil protection bodies to maintain stocks of means of accumulation, storage and organization of the use of stocks of personal protective equipment to achieve the necessary level of radiation, chemical and biological protection of the population.
Key words: state system of civil protection, radiation hazard, chemical and biological protection, personal protective equipment, maintenance of stocks of personal protective equipment for the population, personal protective equipment.
UDC 614.844.6
B. J. Rakhmetulin, J. K. Makishev, P. V. Maksimov
Б. Ж. Рахметулин, Ж. Қ. Мақышев, П. В. Максимов
Б. Ж. Рахметулин, Ж. К. Макишев, П. В. Максимов
Abstract. This article discusses the safety problems during the rapid evacuation of people from industrial buildings, in case of the occurrence and spread of fire in buildings and structures. The parameters and factors influencing the evacuation process are being investigated. Based on the analysis of safe evacuation, a graphical dependence of the traffic intensity on the density of the human flow is made. On the basis of regulatory documents, the determination of the parameters of the length of evacuation routes for industrial buildings is shown.
It is concluded that it is necessary to comply with regulatory requirements, as well as that when some evacuation parameters change, how does the calculated data change.
Key words: fire safety, evacuation, traffic intensity, density of human flow, escape routes.
Аңдатпа. Бұл мақалада ғимараттар мен құрылыстарда өрт туындаған және тараған жағдайда адамдарды өндірістік ғимараттардан тез эвакуациялау кезіндегі қауіпсіздік мәселелері қарастырылады. Эвакуация процесіне әсер ететін параметрлер мен факторларға зерттеулер жүргізіледі. Қауіпсіз эвакуацияны талдау негізінде қозғалыс қарқындылығының адам ағынының тығыздығына графикалық тәуелділігі жасалады. Нормативтік құжаттардың негізінде өндірістік ғимараттар үшін эвакуация жолдарының ұзындығының параметрлерін анықтау көрсетілген.
Нормативтік талаптарды сақтау қажеттілігі туралы, сондай-ақ эвакуацияның кейбір параметрлері өзгерген кезде есептік деректерде өзгеріс қалай болатындығы туралы қорытынды жасалды.
Түйінді сөздер: өрт қауіпсіздігі, эвакуация, қозғалыс қарқындылығы, адам ағынының тығыздығы, эвакуация жолдары.
Аннотация. В данной статье рассматриваются проблемы безопасности при проведении быстрой эвакуации людей из производственных зданий на случай возникновения и распространения пожара в зданиях и сооружениях. Проводятся исследования параметров и факторов, влияющих на процесс эвакуации. На основе анализа безопасной эвакуации сделана графическая зависимость интенсивности движения от плотности людского потока. На основе нормативных документов показаны определение параметров протяжённости путей эвакуации для производственных зданий. Сделан вывод о необходимости соблюдения нормативных требований, а также о том, что при изменении некоторых параметров эвакуации как происходит изменение в расчётных данных.
Ключевые слова: пожарная безопасность, эвакуация, интенсивность движения, плотность людского потока, пути эвакуации.
ӘОК 614.8
А. Тимирғали, В. В. Голев, Г. А. Шарипов
А. Тимиргали, В. В. Голев, Г. А. Шарипов
РАЗРАБОТКА АЛГОРИТМА ВЫБОРА РОБОТЕХНИЧЕСКИХ СРЕДСТВ
ДЛЯ ПРОВЕДЕНИЯ АВАРИЙНО-СПАСАТЕЛЬНЫХ И ДРУГИХ НЕОТЛОЖНЫХ РАБОТ
В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН, ПРИМЕНИТЕЛЬНО К ВОИНСКОЙ ЧАСТИ ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ (КАРАГАНДИНСКАЯ ОБЛАСТЬ)
A. Timirgali, V. V. Golev, G. A. Sharipov
Аңдатпа. Әлеуетті жаудың жаппай қырып-жоятын қаруды қолдануының зардаптарын жою жағдайында азаматтық қорғаныстың негізгі міндеті зардап шеккен аудандарда құтқару жұмыстарын жүргізу болып табылады.
Құтқару жұмыстары зардап шеккендерді іздестіру, үйінді астынан, қираған ғимараттар мен қорғаныс құрылыстарынан шығару, оларға дәрігерге дейінгі көмек көрсету және зақымданған жерден емдеу мекемелеріне эвакуациялау мақсатында жүргізіледі.
Құтқару жұмыстары адамдардың денсаулығына, кейбір жағдайларда өміріне үлкен қауіп төндіретін жағдайларда жүргізіледі. Тұрақты ғылыми-техникалық прогрес жағдайында бұл саладағы ғылыми зерттеулерді назардан тыс қалдыруға болмайды. Әрине, радиоактивті аймақтарда жұмыс істейтін роботтар кеше немесе бүгін пайда болған жоқ. Біздің елімізде бұл бағыттағы зерттеулер 1986 жылдан бері жүргізіліп, экстремалды робототехниканың дамуына Чернобыль Атом Электро-станциясындағы апат түрткі болды.
Мақалада төтенше жағдайлардың зардаптарын жоюдың басым бағыттарын таңдау бойынша зерттеулердің нәтижелері берілген. Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің әскери бөлімшелерінің роботтық техниканы пайдалана отырып, авариялық-құтқару және авариялық-құтқару жұмыстарының тиімділігін бағалау әдістемесі ұсынылды және алынған нәтижелер бойынша роботты техниканы таңдау алгоритмі әзірленді.
Түйінді сөздер: робототехника, азаматтық қорғаныс, төтенше жағдайлар, күштер мен құралдарды топтастыру, алгоритм, тиімділікті бағалау.
Аннотация. Основной задачей гражданской обороны в условиях ликвидации последствий применения потенциальным противником оружия массового поражения является проведение аварийно-спасательных работ в очагах поражения.
Спасательные работы проводятся с целью розыска пораженных, извлечения их из-под завалов из разрушенных зданий и защитных сооружений для оказания им доврачебной помощи и эвакуации их из очагов поражения в лечебные учреждения.
Спасательные работы выполняются в ситуациях, представляющих большую угрозу здоровью, а в некоторых случаях и жизни людей. Научные исследования в этой области нельзя игнорировать в условиях постоянного научно-технического прогресса. Безусловно, роботы, работающие в радиоактивных зонах, появились не вчера и не сегодня. В нашей стране исследования в этой области ведутся с 1986 года, а толчком к развитию направления экстремальной робототехники послужила авария на Чернобыльской АЭС.
В статье представлены результаты исследований по выбору приоритетных направлений для ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций. Предложена методика оценки эффективности проведения спасательных и аварийных работ с использованием робототехнических средств воинскими частями МЧС Республики Казахстан, и на основе полученных результатов разработан алгоритм выбора робототехнических средств.
Ключевые слова: робототехнические средства, гражданская защита, чрезвычайные ситуации, группировка сил и средств, алгоритм, оценка эффективности.
УДК 614.849
А. А. Муминиён, Е. А. Алибеков, М. М. Альменбаев, А. Б. Сивенков
А. А. Муминиён, Е. А. Әлібеков, М. М. Әлменбаев, А. Б. Сивенков
ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ТАБИҒИ ҚАРТАЮ ПОЛИСТИРОЛЫНЫҢ ФИЗИКА-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ ЖӘНЕ ТЕРМИЯЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҒЫ
A. A. Muminien, E. A. Alibekov, M. M. Almenbaev, A. B. Sivenkov
Аннотация. В настоящее время в мировой строительной индустрии широко используются теплоизоляционные материалы на полимерной основе. В работе авторами проведены исследования пенополистерола естественного старения современными физико-химическими методами.
Полученные результаты научного исследования свидетельствуют об ухудшении технических свойств полимерной теплоизоляции, что в будущем может привести к изменению характеристик пожарной опасности.
Ключевые слова: пенополистерол, физико-химические методы, пожарная опасность, теплоизоляция.
Аңдатпа. Қазіргі уақытта әлемдік құрылыс индустриясында полимер негізіндегі жылу оқшаулағыш материалдар кеңінен қолданылады. Авторлар жұмыста заманауи физика-химиялық әдістермен табиғи тозу пенополистеролына зерттеулер жүргізді.
Ғылыми зерттеудің нәтижелері полимерлі жылу оқшаулаудың техникалық қасиеттерінің нашарлауын көрсетеді, бұл болашақта өрт қаупінің сипаттамаларының өзгеруіне әкелуі мүмкін.
Түйінді сөздер: пенополистерол, физика-химиялық әдістер, өрт қаупі, жылу оқшаулау.
Abstract. Currently, polymer-based thermal insulation materials are widely used in the global construction industry. In the work, the authors conducted studies of natural aging styrofoam by modern physico-chemical methods.
The obtained results of scientific research indicate a deterioration in the technical properties of polymer thermal insulation, which in the future may lead to a change in the characteristics of fire hazard.
Key words: expanded polystyrene, physico-chemical methods, fire hazard, thermal insulation.
УДК 614.841.11
Г. Ш. Хасанова, А. Б. Сивенков, И. О. Федотов, Ю. К. Нагановский
ТЕРМИЧЕСКИЕ ПРЕВРАЩЕНИЯ ТЕКСТИЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ
НА ОСНОВЕ НАТУРАЛЬНЫХ И СИНТЕТИЧЕСКИХ ВОЛОКОН
Г. Ш. Хасанова, А. Б. Сивенков, И. О. Федотов, Ю. К. Нагановский
ТАБИҒИ ЖӘНЕ СИНТЕТИКАЛЫҚ ТАЛШЫҚТАР НЕГІЗІНДЕГІ ТОҚЫМА МАТЕРИАЛДАРДЫҢ ТЕРМИЯЛЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРІ
G. Sh. Khasanova, A. B. Sivenkov, I. O. Fedotov, Yu. K. Naganovsky
THERMAL CONVERSIONS OF TEXTILE MATERIALS BASED ON NATURAL AND SYNTHETIC FIBERS
Аннотация. Данная работа посвящена изучению особенностей термических превращений текстильных материалов из натуральных и синтетических волокон, используемых в национальном казахском интерьере помещений быстровозводимых зданий и сооружений. Испытания проводились в отношении шести образцов из трех видов волокон: хлопок, вискоза, полиэстер. Для исследования применены методы термического анализа (термогравиметрия, дифференциальная термогравиметрия, дифференциально-сканирующая калориметрия). Определены характерные участки разложения текстильных материалов, имеющих место в процессе термодеструкции исследуемых образцов. Установлено, что процесс термоокислительной деструкции протекает в интервале температур от 353 до 458 °С и сопровождается для всех образцов заметной потерей массы от 78 до 91 %, а также интенсивным тепловыделением. Отмечено, что состав волокон исследуемых тканей оказывает влияние на основные термические характеристики процесса терморазложения материала.
Ключевые слова: текстильные материалы, натуральные и синтетические волокна, термический анализ, термодеструкция, тепловой эффект плавления, тепловыделение.
Аңдатпа. Бұл жұмыс құрастырмалы ғимараттар мен құрылыстардың ұлттық қазақ интерьерінде қолданатын табиғи және синтетикалық талшықтар негізіндегі тоқыма материалдардың термиялық өзгерістерінің ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Зерттеу жұмыстары талшықтардың үш түрі бойынша: мақта, вискоза, полиэстердің алты нысандарында жүргізілді. Зерттеу барысында термиялық анализ әдістері пайдаланды (термогравиметрия, дифференциалды термогравиметрия, дифференциалды-сканерлеуші калориметрия). Зерттеу нысандарының термодеструкция үрдісінде орын алатын тоқыма материалдарының ерекше ыдырау аймақтары анықталды. Термототығу үрдісі 353 - 458 температура аралығында және барлық нысандар үшін 78 - 91% дейін массасының төмендеуі, сонымен қатар қарқынды жылу бөлінуімен жүретіні анықталды. Зерттелген маталардың талшықтар құрамы материалдың термоыдырау үрдісінің негізгі термиялық сипаттамаларына әсер ететіні көрсетілді.
Түйінді сөздер: тоқыма материалдары, табиғи және синтетикалық талшықтар, термиялық анализ, термодеструкция, балқудың жылулық эффекті, жылу бөліну.
Abstract. This work is devoted to the study of the features of thermal transformations of textile materials from natural and synthetic fibers used in the national Kazakh interior of prefabricated buildings and structures. The tests were carried out on six samples of three types of fibers: cotton, viscose, polyester. Thermal analysis methods (thermogravimetry, differential thermogravimetry, differential scanning calorimetry) were used for the study. The characteristic areas of decomposition of textile materials, which take place in the process of thermal destruction of the studied samples, are determined. It has been established that the process of thermo-oxidative degradation proceeds in the temperature range from 353 to 458 °C and is accompanied for all samples by a noticeable weight loss from 78 to 91%, as well as intense heat release. It is noted that the composition of the fibers of the studied fabrics affects the main thermal characteristics of the process of thermal decomposition of the material.
Key words: textile materials, natural and synthetic fibers, thermal analysis, thermal destruction, thermal effect of melting, heat release.
УДК 630:615
А. Б. Кусаинов, К. А. Нарбаев, К. К. Шаймердинов
МЕТОДИКА ОПРЕДЕЛЕНИЯ СКОРОСТИ РАСПРОСТРАНЕНИЯ
А. Б. Құсайынов, Қ. Ә. Нарбаев, К. К. Шаймердинов
ОРМАН ӨРТІНІҢ ТАРАЛУ ЖЫЛДАМДЫҒЫН АНЫҚТАУ ӘДІСТЕМЕСІ
A. Kussainov, K. Narbayev, K. Shaimerdinov
METHODOLOGY FOR DETERMINING THE SPEED OF FOREST FIRE
Аннотация. В статье рассматривается методика проведения эксперимента по определению скорости распространения огня при лесном пожаре в хвойных лесах Республики Казахстан. На основании предложенной методики экспериментальным путем определена скорость распространения пламени по лесной подстилке для трех образцов, взятых из различных регионов Республики Казахстан. Установлено, что средняя скорость распространения пламени составляет 0,288 м/мин. Проведен расчет среднеквадратичного отклонения скорости распространения огня при лесных пожарах, находящиеся в интервале от 0,274 до 0,302 м/мин. Предложенная методика позволит более точно определять скорость распространения пламени при горении лесной подстилки. Экспериментальное исследование проведено в рамках написания магистерской диссертационной работы, проводимой в Академии гражданской защиты имени Малика Габдуллина Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.
Ключевые слова: лесной пожар, скорость распространения лесного пожара.
Аңдатпа. Мақалада орман өрті кезінде өрттің таралу жылдамдығын анықтау бойынша тәжірибе жүргізу әдістемесі қарастырылады. Ұсынылған әдістеме негізінде Қазақстан Республикасының әртүрлі аймақтарынан алынған үш сынама үшін орман төсеніші бойынша жалынның таралу жылдамдығы істәжірибе түрінде анықталды. Жалынның орташа таралу жылдамдығы 0,288 м/мин болатыны анықталды. 0,274-тен 0,302 м/мин дейінгі аралықта орман өрттері кезінде өрттің таралу жылдамдығының орташа квадраттық ауытқуын есептеу жүргізілді. Ұсынылған әдістеме орман төсенішін жағу кезінде жалынның таралу жылдамдығын дәлірек анықтауға мүмкіндік береді.
Түйінді сөздер: орман өрті, орман өртінің таралу жылдамдығы.
Abstract. The article discusses the methodology for conducting an experiment to determine the rate of spread of fire during a forest fire. Based on the proposed methodology, the speed of flame propagation along the forest floor was determined experimentally for three samples taken from different regions of the Republic of Kazakhstan. It has been established that the average speed of flame propagation is 0.288 m/min. The calculation of the root-mean-square deviation of the speed of fire propagation during forest fires in the range from 0.274 to 0.302 m/min was carried out. The proposed technique will allow more accurate determination of the flame propagation velocity during the burning of forest litter.
Key words: forest fire, forest fire spread rate.
УДК 614.8
А. Б. Кусаинов, К. А. Нарбаев, Р. Е. Сакенов
ОЦЕНКА РИСКОВАННОСТИ ВЫБОРА РЕШАЮЩЕГО НАПРАВЛЕНИЯ РУКОВОДИТЕЛЕМ ТУШЕНИЯ ПОЖАРА
А. Б. Құсайынов, Қ. Ә. Нарбаев, Р. Е. Сакенов
ӨРТ СӨНДІРУ БАСШЫСЫНЫҢ ШЕШУШІ БАҒЫТТЫ ТАҢДАУ ТӘУЕКЕЛІН БАҒАЛАУ
A. B. Kussainov, K. А. Narbayev, R. Е. Sakenov
ASSESSMENT OF THE RISKINESS OF CHOOSING THE DECISIVE DIRECTION BY THE HEAD OF FIRE EXTINGUISHING
Аннотация. Руководитель тушения пожара по прибытию на место вызова, должен в минимально короткие сроки принять решающее направление на локализацию пожара и проведения аварийно-спасательных работ. Выбор решающего направления осуществляется исходя из принципов, изложенных в Правилах организации тушения пожаров. Одно не редки случаи, когда руководитель тушения пожара сталкивается с ситуацией выбора решающего направления в условиях риска и неопределенности. В настоящее время учеными разработаны различные математические модели принятия решения в условиях риска и неопределенности. В данной статье с применением математических моделей теорий игр и вероятности показана методология принятия решающего направления на пожаре в условиях риска.
Ключевые слова: решающее направление, принципы принятия решающего направления, принятие решений в условиях риска и неопределенности.
Аңдатпа. Шақыру орнына келгеннен кейін өрт сөндіру басшысы қысқа мерзімде өртті сөндіру мен авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу үшін шешуші бағытты таңдауы керек. Шешуші бағытты таңдау өрт сөндіруді ұйымдастыру қағидаларында белгіленген қағидаттар негізінде жүзеге асырылады. Алайда, өрт сөндіру басшысы тәуекел мен белгісіздік жағдайында шешуші бағытты таңдау жағдайына жиі ұшырайды. Қазіргі уақытта ғалымдар тәуекел мен белгісіздік жағдайында шешім қабылдаудың әртүрлі математикалық үлгілерін әзірледі. Бұл мақалада ойын теориясы мен ықтималдығының математикалық үлгілерін пайдалана отырып, тәуекел жағдайларында өртте шешуші бағытты таңдау әдістемесі көрсетілген.
Түйінді сөздер: шешуші бағыт, шешуші бағытты таңдау қағидаттары, тәуекел және белгісіздік жағдайында шешім қабылдау.
Abstract. Upon arrival at the place of call, the head of the fire extinguishing must take a decisive direction in the shortest possible time to localize the fire and conduct rescue operations. The choice of the decisive direction is carried out on the basis of the principles set forth in the Rules for the organization of fire extinguishing. However, it is not uncommon for the head of the fire extinguishing to be faced with a situation of choosing a decisive direction in the face of risk and uncertainty. Currently, scientists have developed various mathematical models of decision making under risk and uncertainty. In this article, using mathematical models of game theory and probability, the methodology for making a decisive direction in a fire under risk conditions is shown.
Key words: decisive direction, principles of taking a decisive direction, decision-making under risk and uncertainty.
УДК372.862
С. А. Гарелина, К. П. Латышенко, Г. Ф. Нагорный, И. А. Сергеев
РЕАЛИЗАЦИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕНДЕНЦИЙ В ОБЛАСТИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ НАУКИ И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
В ПРЕПОДАВАНИИ ОБЩЕТЕХНИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИН
В АГЗ МЧС РОССИИ. ЧАСТЬ 5. РАЗРАБОТКА ШАБЛОНА MS EXCEL ДЛЯ ВЫПОЛНЕНИЯ ЛАБОРАТОРНОЙ РАБОТЫ
С. А. Гарелина, К. П. Латышенко, Г. Ф. Нагорный, И. А. Сергеев
S. A. Garelina, K. P. Latyshenko, G. F. Nagorny, I. A. Sergeyev
Part 5. DEVELOPMENT OF AN MS EXCEL TEMPLATE FOR LABORATORY WORK
Аннотация. Представленная статья состоит из пяти частей. В статье представлен результат по разработке нового цифрового инструмента – модуля для обработки результатов лабораторных работ, адаптированного для системы edu.amchs.ru. Модуль позволяет использовать его при проведении занятий практической направленности (лабораторных работ и практических занятий) и способствует росту цифровой компетенции обучающихся в Академии.Пятая статья посвящена особенностям и результатам разработки шаблона для оформления результатов лабораторных работ для дисциплины «Метрология, стандартизация и сертификация», адаптированный к работе в системе edu.amchs.ru.
Ключевые слова: цифровая трансформация науки и высшего образования, лабораторная работа, система edu.amchs.ru.
Аңдатпа. Ұсынылған мақала бес бөлімнен тұрады. Мақалада EDU.AMCHS.RU жүйеге бейімделген зертханалық жұмыстардың нәтижелерін өңдеуге арналған жаңа цифрлық құрал-модульді әзірлеу нәтижесі келтірілген. Модуль оны практикалық бағыттағы сабақтарды (зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтар) өткізу кезінде пайдалануға мүмкіндік береді және академияда білім алушылардың цифрлық құзыреттілігінің өсуіне ықпал етеді.Бесінші мақала EDU.AMCHS.RU жүйеде жұмыс істеуге бейімделген МСС пәні үшін зертханалық жұмыстар нәтижелерін ресімдеуге арналған үлгіні әзірлеудің ерекшеліктері мен нәтижелеріне арналған.
Түйінді сөздер: ғылым мен жоғары білімнің цифрлық трансформациясы, зертханалық жұмыс, EDU.AMCHS.RU жүйесі.
Аbstract. The presented article consists of five parts. The article presents the result of the development of a new digital tool – a module for processing laboratory results adapted for the system EDU.AMCHS.RU. The module allows you to use it when conducting practical classes (laboratory work and practical classes) and contributes to the growth of digital competence of students at the Academy.The fifth article is devoted to the features and results of the development of a template for the design of the results of LR for the MSS discipline, adapted to work in the system EDU.AMCHS.RU.
Key words: digital transformation of science and higher education, laboratory work, system EDU.AMCHS.RU.
УДК 629
A. S. Kurmanbayeva, Sh. K. Abikenova, А. Б. Бекмаганбетов, A. А. Zhaulybayev
А. С. Курманбаева, Ш. К. Абикенова, А. Б. Бекмаганбетов, А. А. Жаулыбаев
ПО БЕЗОПАСНОМУ ТРУДУ И ЗАЩИТЕ В ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЯХ
Abstract. High rates of technogenic development of industrial production are the cause of emergency situations. The development of professional competences is one of the effective measures to prevent accidents and reduce industrial injuries. The authors studied the educational programmes of 25 higher educational institutions of Kazakhstan that train specialists in the educational programme "6B11203 - Life Safety and Environmental Protection". It was found that in higher education institutions (70 %) emphasis is placed on professional skills. Among soft skills in educational programmes, managerial, general cultural and fundamental skills are highlighted. In educational programmes hard skills are distinguished by diversity and different orientation. Much attention is paid to the competence of "emergency management", the ability to maintain documentation, knowledge of regulatory legal acts, development of documents and projects, etc.
Key words: emergencies, life safety, competences, educational programme, occupational health and safety, environmental protection.
Аңдатпа. Өнеркәсіптік өндірістің техногендік дамуының жоғары қарқыны төтенше жағдайлардың себебі болып табылады. Кәсіби құзыреттілікті дамыту авариялардың алдын алу және өндірістік жарақаттарды азайту жөніндегі тиімді шаралардың бірі болып табылады. Авторлар "6в11203 - Өмір қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау" білім беру бағдарламасы бойынша мамандар даярлауды жүзеге асыратын Қазақстанның 25 жоғары оқу орнының білім беру бағдарламаларын зерделеді. Жоғары оқу орындарында (70 %) кәсіби дағдыларға баса назар аударылатыны анықталды. Soft skills-тен білім беру бағдарламалары басқарушылық, жалпы мәдени және іргелі болып табылады. Білім беру бағдарламаларында hard skills әр түрлі және әр түрлі бағытта ерекшеленеді. "Төтенше жағдайды басқару" құзыретіне, құжаттаманы жүргізу қабілетіне, нормативтік-құқықтық заңнамалық актілерді білуге, құжаттар мен жобаларды әзірлеуге және т. б. үлкен көңіл бөлінеді.
Түйінді сөздер: төтенше жағдайлар, тіршілік қауіпсіздігі, құзыреттер, білім беру бағдарламасы, Еңбекті қорғау, қоршаған ортаны қорғау.
Аннотация. Высокие темпы техногенного развития промышленного производства являются причиной чрезвычайных ситуаций. Развитие профессиональных компетенций является одной из эффективных мер по предупреждению аварий и снижению производственных травм. Авторами были изучены образовательные программы 25 вузов Казахстана осуществляющих подготовку специалистов по образовательной программе «6В11203 - Безопасность жизни и защита окружающей среды». Выявлено, что в вузах (70%) упор делается на профессиональные навыки. Из soft skills в образовательных программах выделены управленческие, общекультурные и фундаментальные. В образовательных программах hard skills отличаются разнообразием и различной направленностью. Большое внимание уделено компетенции «управление чрезвычайной ситуацией», умению вести документацию, знанию нормативно-правовых законодательных актов, разработке документов и проектов и др.
Ключевые слова: чрезвычайные ситуации, безопасность жизнедеятельности, компетенции, образовательная программа, охрана труда, защита окружающей среды.
УДК 004.8
А. Ғ. Мұсайбеков, И. А. Захаров, К. Л. Канин
И ИХ ПРИМЕНЕНИЕ ДЛЯ ФОРМИРОВАНИЯ ОТЧЕТОВ НА ОСНОВЕ BI-ПЛАТФОРМ
A. G. Mussaibekov, I. A. Zakharov, K. L. Kanin
Аңдатпа. Мақалада мәліметтер базасына сұраныстардың мүмкіндіктері мен әзірлемелері және оларды BI-платформалар негізінде есептерді қалыптастыру үшін қолдану қарастырылады. Бұл бағыттағы зерттеу Төтенше жағдайлар кезінде, сондай-ақ персоналды басқару органдарында шешім қабылдайтын адамдар үшін өте маңызды. Принцип соңғы пайдаланушылардың құрылымдық сандық деректер мен ақпаратқа қол жетімділігін талдауды және ұйымдастыруды қарастырады.Осындай міндетті іске асыру үшін персоналды басқарудың жаңа жүйесін құру шеңберінде тиісті ақпараттық-аналитикалық жүйе құрылды. BI-платформаларына салыстырмалы талдау жүргізілді, нәтижесінде кейінірек егжей-тегжейлі зерттеу үшін үш жетекші платформа таңдалды. Принцип сауатты және терең талдау құруға және оның негізінде басқару шешімдерін алуға мүмкіндік береді.
Түйінді сөздер: BI-платформа, ақпараттық-аналитикалық жүйе, статистикалық есептер, ақпарат, пайдаланушы.
Аннотация. В статье рассматриваются возможности и разработки запросов к базам данных и их применение для формирования отчетов на основе BI-платформ. Исследование в данном направлении особенно важно для лиц, принимающих решение при чрезвычайных ситуациях также в органах управления персоналом. Принцип предусматривает анализ и организацию доступа конечных пользователей к структурированным количественным данным и информации.Для реализации такой задачи в рамках создания новой системы управления персоналом была создана соответствующая информационно-аналитическая система. Был проведен сравнительный анализ BI-платформ, в результате которого были выбраны три ведущие платформы для более подробного исследования. Принцип позволяет построить грамотный и глубокий анализ и на его основе получить управленческие решения.
Ключевые слова: BI-платформа, информационно-аналитическая система, статистические отчеты, информация, пользователь.
Abstract. The article discusses the possibilities and development of database queries and their application for generating reports based on BI-platforms. Research in this direction is especially important for decision makers in emergency situations (emergencies) also in personnel management bodies. The principle provides for the analysis and organization of end-user access to structured quantitative data and information.To implement such a task, an appropriate information and analytical system was created as part of the creation of a new personnel management system. A comparative analysis of BI-platforms was carried out, as a result of which three leading platforms were selected for a more detailed study. The principle allows you to build a competent and in-depth analysis and get management decisions based on it.
Key words: BI-platform, information and analytical system, statistical reports, information, user.
UDC 372.811.111.1
SOME METHODOLOGICAL FEATURES OF COMPILING
НЕКОТОРЫЕ МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ СОСТАВЛЕНИЯ ПРАКТИКУМА
АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕГІ ПРАКТИКУМ ҚҰРАСТЫРУДЫҢ КЕЙБІР ӘДІСТЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Abstract. In the modern world, English language learners use it as a means of obtaining information about the reality around them, expanding their general, socio-cultural and philological horizons, getting acquainted with new linguistic phenomena and concepts. The workshop described in the article allows cadets and all learners of English as a foreign language to solve the following educational tasks: to develop skills in listening, speaking, reading authentic texts with a general content coverage, with a detailed understanding, understanding of specific information; pay special attention to the typical phenomena of the culture of English-speaking countries; develop understanding and good attitude towards the country of the language being studied, its people, traditions, familiarize students with the basics of grammar, develop creative abilities among cadets, expand the linguistic horizons of cadets; generalization of previously studied language material necessary for mastering oral and written speech in English; development of skills to navigate in written and audio text in English.
Key words: philological outlook, English language workshop, learning tasks, linguistic outlook, language material, audio text, authentic text, culture of English-speaking countries, linguistic phenomena.
Аннотация. В современном мире изучающие английский язык используют его как средство получения информации об окружающей их действительности, расширяют свой общий, социокультурный и филологический кругозор, знакомятся с новыми лингвистическими явлениями и понятиями. Описанный в статье практикум позволяет курсантам и всем изучающим английский язык как иностранный решить следующие учебные задачи: развивать навыки аудирования, говорения, чтения аутентичных текстов с общим охватом содержания, с детальным пониманием, пониманием особой информации; обратить особое внимание на типичные явления культуры англоязычных стран; развивать понимание и доброе отношение к стране изучаемого языка, её людям, традициям, ознакомить обучающихся с основами грамматики, развивать творческие способности у курсантов, расширять лингвистический кругозор курсантов; обобщение ранее изученного языкового материала, необходимого для овладения устной и письменной речью на английском языке; развитие умений ориентироваться в письменном и аудиотексте на английском языке.
Ключевые слова: филологический кругозор, практикум по английскому языку, учебные задачи, лингвистический кругозор, языковой материал, аудиотекст, аутентичный текст, культура англоязычных стран, лингвистические явления.
Аңдатпа. Қазіргі әлемде ағылшын тілін үйренушілер оны қоршаған шындық туралы ақпарат алудың, жалпы, әлеуметтік-мәдени және филологиялық ой-өрісін кеңейтудің, жаңа тілдік құбылыстар мен ұғымдармен танысудың құралы ретінде пайдаланады. Мақалада сипатталған семинар курсанттарға және ағылшын тілін шет тілі ретінде үйренушілерге келесі оқу міндеттерін шешуге мүмкіндік береді: тыңдау, сөйлеу, жалпы мазмұнын қамтитын түпнұсқа мәтіндерді оқу, егжей-тегжейлі түсіну, нақты ақпаратты түсіну дағдыларын дамыту. ; ағылшын тілді елдер мәдениетінің типтік құбылыстарына ерекше назар аудару; оқытылатын тілдің еліне, оның халқына, салт-дәстүріне деген түсінігі мен жақсы көзқарасын дамыту, студенттерді грамматика негіздерімен таныстыру, курсанттардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, курсанттардың тілдік ой-өрісін кеңейту; ағылшын тілінде ауызша және жазбаша сөйлеуді меңгеруге қажетті бұрын зерттелген тілдік материалды жалпылау; ағылшын тіліндегі жазбаша және дыбыстық мәтінде шарлау дағдыларын дамыту.
Түйінді сөздер: филологиялық дүниетаным, ағылшын тілі бойынша практикум, оқу тапсырмалары, лингвистикалық дүниетаным, тілдік материал, аудиомәтін, аутенттік мәтін, ағылшын тілді елдердің мәдениеті, тілдік құбылыстар.
