2025г. Наука и образование в гражданской защите №1(57)
ISSN 3007-1674
АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУДАҒЫ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМ
№ 1 (57) / 2025
2011 жылдан бастап шығады
Founded in 2011
Издается с 2011 года
Жылына 4 ретшығады
Published 4 times a year
Выходит 4 разавгод
КӨКШЕТАУ 2025
«Азаматтық қорғаудағы ғылым мен білім» ғылыми журналы № 1 (57), 2025 ж.
2011 жылдыңнаурызынанбастапшығарылады.2011-2020 жылдары «Көкшетаутехникалықинститутыныңхабаршысы» атауыменшығарылған.
Меншік иесі: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Мәлік Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы.
Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінде 2021 жылғы
25 маусымда тіркелген. Куәлік № KZ37VPY00037096. Бастапқы есепке қою күні мен нөмірі
№ 11190-Ж, 14.10.2010 ж.
Ғылыми қызметтің негізгі нәтижелерін жариялау үшін Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынатын басылымдар тізбесіне енгізілген (23.06.2023 ж. қбпұ № 316 бұйрығы).
«Ресейлік ғылыми дәйексөз индексі» (РҒДИ) ресейлік библиографиялық деректер базасына және Қазақстандық дәйексөздер базасына (ҚазДБ) енгізілген.
Бас редактор:Хасенов Ж.Х.
Бас редактордың орынбасары:Әлменбаев М.М., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент)
Редакциялық кеңестің құрамы:
Шәріпханов С.Д., техника ғылымдарының докторы, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Астана қ.)
Алешков М.В., техника ғылымдарыныңдокторы, профессор (РФ, Мәскеу қ.)
Байшагиров Х.Ж., техника ғылымдарыныңдокторы (ҚР, Көкшетау қ.)
Кошумбаев М.Б., техника ғылымдарыныңдокторы(ҚР, Астана қ.)
Мансуров З.А., химия ғылымдарыныңдокторы, профессор (ҚР, Алматы қ.)
Сивенков А.Б.,техника ғылымдарыныңдокторы, профессор(РФ, Мәскеу қ.)
Тарахно Е.В.,техника ғылымдарыныңдокторы, доцент (Украина, Харьков қ.)
Әкімбаев Е.Ж., техника ғылымдарының кандидаты (ҚР, Астана қ.)
Арифджанов С.Б., техника ғылымдарының кандидаты (ҚР, Астана қ.)
Батуро А.Н., техника ғылымдарының кандидаты, доцент (РФ, Железногорск қ.)
Джумағалиев Р.М., техника ғылымдарының кандидаты, профессор (ҚР, Алматы қ.)
Жаулыбаев А.А.,техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Астана қ.)
Камлюк А.Н., физика-математика ғылымдарының кандидаты, доцент (Беларусь Республикасы, Минск қ.)
Раимбеков К.Ж., физика-математика ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент) (ҚР, Көкшетау қ.)
Редакциялық алқаның құрамы:
Карменов Қ.К., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент);
Құсайынов А.Б., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент); Мақышев Ж.Қ., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент);Захаров И.А., техника ғылымдарының кандидаты, қауым. профессор (доцент);Абдрахманов А.А., әскери ғылымдарының кандидаты; Шуматов Э.Ғ., философия ғылымдарының кандидаты;
Шүмеков С.Ш., педагогика ғылымдарының кандидаты;Касымова С.К., филология ғылымдарының кандидаты.
«Азаматтық қорғаудағы ғылым мен білім» ғылыми журналы – өрт және өнеркәсіптік қауіпсіздік, азаматтық қорғаныс, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен жою саласындағы зерттеулерге, сондай-ақ азаматтық қорғау органдарының мамандарын даярлау мәселелеріне арналған мерзімді басылым.
© Қазақстан Республикасы ТЖМ
Мәлік Ғабдуллин атындағы
Азаматтық қорғау академиясы, 2024
Scientific journal “Science and education in civil protection” No. 1 (57), 2025
First published since March 2011. In 2011-2020 it was published under the title “Bulletin of the Kokshetau Technical Institute”.
Proprietor: Academy of Civil Protection named after Malik Gabdullin of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan.
The journal was registered in the Ministry of Information and Social Development of the Republic of Kazakhstan on June 25, 2021. Certificate No. KZ37VPY00037096. Date and number of initial registration No. 11190-Zh, 10/14/2010.
Included in the List of publications recommended by the Committee for Quality Assurance in the Field of Science and Higher Education of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan for the publication of the main results of scientific activity (order
No. 316 for administrative use, 06/23/2023).
Included in the Russian bibliographic database “Russian Science Citation Index” (RSCI) and in the Kazakhstan Citation Database (KazCD).
Chief Editor:Khasenov J.H.
Deputy Chief Editor:Almenbayev M.M., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent)
Members of the editorial board:
Shariphanov S.D., Doctor of Technical Sciences, Associate Professor (docent) (RK, Astana)
Aleshkov M.V., Doctor of Technical Sciences, Professor (RF, Moscow)
BaishagirovKh.Zh., Doctor of Technical Sciences (RK, Kokshetau)
Koshumbaev M.B., Doctor of Technical Sciences (RK, Astana)
Mansurov Z.A., Doctor of Chemical Sciences, Professor (RK, Almaty)
Sivenkov A.B., Doctor of Technical Sciences, Professor (RF, Moscow)
Tarakhno E.V., Doctor of Technical Sciences, Associate Professor (Ukraine, Kharkov)
AkimbaevE.Zh., Candidate of technical sciences (RK, Astana)
Arifjanov S.B., Candidate of Technical Sciences (RK, Astana)
Baturo A.N., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (RF, Zheleznogorsk)
DzhumagalievR.M., Candidate of Technical Sciences, professor (RK, Almaty)
Zhaulibayev A.A., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (RK, Astana)
Kamlyuk A.N., Candidate of Physical and Mathematical Sciences, associate professor (Republic of Belarus, Minsk)
RaimbekovK.Zh., Candidate of Physical and Mathematical Sciences, (associate professor) (RK, Kokshetau)
Members of the editorial board:
Karmenov K.K., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent); Kusainov A.B., Candidate of Technical Sciences,Associate Professor (docent); MakishevZh.K., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent); Zakharov I.A., Candidate of Technical Sciences, Associate Professor (docent); Abdrakhmanov A.A., Candidate of Military Sciences; Shumatov E.G., Candidate of Philosophical Sciences; ShumekovS.Sh., Candidate of Pedagogical Sciences;
Kasymova S.K., Candidate of Philological Sciences.
The scientific journal “Science and Education in Civil Protection” is a periodical publication devoted to research in the field of fire and industrial safety, civil defense, prevention and response to natural and man-made emergencies, as well as issues of training specialists from civil protection agencies.
© Malik Gabdullin Academy of Civil Protection of the MES of the Republic of Kazakhstan, 2024
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» № 1 (57), 2025 г.
Издается с марта 2011 года. В 2011-2020 годах выходил под названием «Вестник Кокшетауского технического института».
Собственник: Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.
Журнал зарегистрирован в Министерстве информации и общественного развития Республики Казахстан 25 июня 2021 г. Свидетельство № KZ37VPY00037096. Дата и номер первичной постановки на учет № 11190-Ж, 14.10.2010 г.
Включен в Перечень изданий, рекомендуемых Комитетом по обеспечению качества в сфере науки и высшего образования Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан для публикации основных результатов научной деятельности (приказ № 316 дсп от 23.06.2023 г.).
Включён в Российскую библиографическую базу данных «Российский индекс научного цитирования» (РИНЦ) и в Казахстанскую базу цитирования (КазБЦ).
Главный редактор:Хасенов Ж.Х.
Заместитель главного редактора:Альменбаев М.М.,кандидат технических наук, асс.профессор (доцент)
Состав редакционного совета:
Шарипханов С.Д., доктор технических наук, асс.профессор (доцент) (РК, г. Астана)
Алешков М.В., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Байшагиров Х.Ж., доктор технических наук (РК, г. Кокшетау)
Кошумбаев М.Б., доктор технических наук (РК, г. Астана)
Мансуров З.А., доктор химических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Сивенков А.Б., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)
Тарахно Е.В., доктор технических наук, доцент (Украина, г. Харьков)
Акимбаев Е.Ж., кандидат технических наук (РК, г. Астана)
Арифджанов С.Б., кандидат технических наук (РК, г. Астана)
Батуро А.Н., кандидат технических наук, доцент (РФ, г. Железногорск)
Джумагалиев Р.М., кандидат технических наук, профессор (РК, г. Алматы)
Жаулыбаев А.А., кандидат технических наук, асс.профессор (доцент) (РК, г. Астана)
Камлюк А.Н., кандидат физико-математических наук, доцент (Республика Беларусь,
г. Минск)
Раимбеков К.Ж., кандидат физико-математических наук, асс.профессор (доцент) (РК,
г. Кокшетау)
Состав редакционной коллегии:
Карменов К.К., кандидат технических наук, асс.профессор (доцент);Кусаинов А.Б., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент); Макишев Ж.К., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент); Захаров И.А., кандидат технических наук, асс. профессор (доцент);Абдрахманов А.А., кандидат военных наук; Шуматов Э.Г., кандидат философских наук; Шумеков С.Ш., кандидат педагогических наук;Касымова С.К., кандидат филологических наук.
Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» – периодическое издание, посвящённое исследованиям в области пожарной и промышленной безопасности, гражданской обороны, предупреждения и ликвидации чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, а также вопросам подготовки специалистов органов гражданской защиты.
© Академия гражданской защиты
имени Малика Габдуллина
МЧС Республики Казахстан, 2024
МАЗМҰНЫ – CONTENTS –СОДЕРЖАНИЕ
УДК 623.61
Н. Н. Зверев, Г. Н. Байсеитов, А. Б. Бульдешов
Аннотация. В данной статье рассмотрено несколько ключевых аспектов, связанных с доступностью сетей радиосвязи. Дано определение доступности радиосети, что позволило четко обозначить рамки исследования и понять, какие параметры и характеристики будут анализироваться. Проведен анализ факторов, влияющих на доступность радиосетей. К числу таких факторов относятся технические характеристики и внешние условия: расстояние между абонентами, параметры радиосигнала (частота и мощность передатчика), а также тип антенны, используемой для передачи и приема сигналов. Особое внимание уделено физико-географическим условиям, которые могут существенно влиять на доступность радиосетей, а также способу численной оценки доступности сетей радиосвязи специального назначения на этапах их планирования и эксплуатации.
Ключевые слова: радиосвязь, факторы, оценка, сеть, математическая оценка.
Н. Н. Зверев, Г. Н. Байсеитов, А.Б. Бульдешов
ҚОЛ ЖЕТІМДІЛІК-АРНАЙЫ МАҚСАТТАҒЫ РАДИОБАЙЛАНЫС ЖЕЛІЛЕРІНЕ ҚОЙЫЛАТЫН НЕГІЗГІ ТАЛАПТАРДЫҢ БІРІ РЕТІНДЕ
Аңдатпа. Бұл мақалада радиобайланыс желілерінің қол жетімділігіне қатысты бірнеше негізгі аспектілер қарастырылған. Радио желінің қол жетімділігі анықталды, бұл зерттеу шеңберін нақты анықтауға және қандай параметрлер мен сипаттамалар талданатынын түсінуге мүмкіндік берді. Радио желілерінің қолжетімділігіне әсер ететін факторларға талдау жүргізілді. Мұндай факторларға техникалық сипаттамалар мен сыртқы жағдайлар жатады: абоненттер арасындағы қашықтық, радиосигнал параметрлері (таратқыштың жиілігі мен қуаты), сондай-ақ сигналдарды беру және қабылдау үшін қолданылатын антенна түрі. Радио желілерінің қолжетімділігіне елеулі әсер етуі мүмкін физикалық-географиялық жағдайларға, сондай-ақ оларды жоспарлау және пайдалану кезеңдерінде арнайы мақсаттағы радиобайланыс желілерінің қолжетімділігін сандық бағалау тәсіліне ерекше назар аударылады.
Түйінді сөздер: радиобайланыс, факторлар, бағалау, желі, математикалық бағалау.
N. N. Zverev, G. N. Baiseitov, A. B. Buldeshov
ACCESSIBILITY IS ONE OF THE MAIN REQUIREMENTS FOR SPECIAL - PURPOSE RADIO COMMUNICATION NETWORKS
Abstract. This article discusses several key aspects related to the availability of radio communication networks. The definition of radio network availability is given, which made it possible to clearly define the scope of the study and understand which parameters and characteristics will be analyzed. The analysis of the factors influencing the availability of radio networks is carried out. These factors include technical characteristics and external conditions: the distance between subscribers, the parameters of the radio signal (frequency and power of the transmitter), as well as the type of antenna used for transmitting and receiving signals. Special attention is paid to the physical and geographical conditions that can significantly affect the availability of radio networks, as well as a way to numerically assess the availability of special-purpose radio networks at the stages of their planning and operation.
Key words: radio communication, factors, assessment, network, mathematical assessment.
УДК 614.849
M. M. Almenbaev, A. B. Kussainov, P. V. Maksimov, A. B. Sivenkov
STUDY ON THE FLAMMABILITY OF WOOD-BASED BUILDING MATERIALS
Abstract. There has been carried out a study to improve the installation for determination of flammability by determining the temperature on the surface of samples during fire tests. Experimental studies were conducted to determine the ignition temperature of gases from wood both without and with flame retardancy under the influence of a heat flux qе =15-25 kW/m2. It was found that the flame retardant composition with hydrogel (SAP), phosphate salts and nitrogen allowed for a foaming effect, with a lower amount of combustible gases.
Key words: flammability, burning, wood, fire protection.
М. М. Әлменбаев, А. Б. Құсайынов, П. В. Максимов, А. Б. Сивенков
АҒАШ НЕГІЗІНДЕГІ ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ТҰТАНҒЫШТЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ЗЕРТТЕУ
Аңдатпа. Бұл мақалада өрт сынақтары кезінде үлгілердің бетіндегі температураны анықтау арқылы тұтанғыштық көрсеткіштерін анықтау қондырғысын жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілді. QE=15-25 кВт/м2 жылу ағынына ұшыраған кезде отқа төзімді құрамды қолданбай және қолданбай ағаш үшін газдардың тұтану температурасын анықтау бойынша эксперименттік зерттеулер жүргізілді. Гидрогельді (SAP), фосфат және азот тұздарын қолдана отырып, отқа төзімді құрам аз жанғыш газдар шығара отырып, көбіктенетін әсерге қол жеткізуге мүмкіндік бергені анықталды.
Түйінді сөздер: тұтанғыштық, жану, ағаш, өрттен қорғау, тұтанғыштық.
М. М. Альменбаев, А. Б. Кусаинов, П. В. Максимов, А. Б. Сивенков
ИССЛЕДОВАНИЕ ПОКАЗАТЕЛЕЙ ВОСПЛАМЕНЯЕМОСТИ СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ НА ОСНОВЕ ДРЕВЕСИНЫ
Аннотация. В данной статье проведена работа по совершенствованию установки определения показателей воспламеняемости путем определения температуры на поверхности образцов во время огневых испытаний. Проведенные экспериментальные исследования по определению температуры воспламенения газов для древесины без и с нанесением огнезащитного состава при воздействии теплового потока qе=15-25 кВт/м2. Установлено, что огнезащитный состав с применением гидрогеля (SAP), солей фосфата и азота позволили добиться вспенивающегося эффекта, с выделением меньшего количества горючих газов.
Ключевые слова: воспламеняемость, горение, древесина, огнезащита, воспламеняемость.
ӘОЖ 629.039.58
Н. Қ. Қалманбай, А. К. Исатаева, М. М. Абдибаттаева
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан
ӨНЕРКӘСІПТІК ҚАУІПСІЗДІК САЛАСЫНДАҒЫ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАҒАЛАУҒА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚҰРАЛДАР
Аңдатпа. Мақалада өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы тәуекелдерді бағалауға арналған бағдарламалық құралдар және олардың өндірістік объектілердегі авариялық жағдайларды азайтудағы рөлі қарастырылған. Ықтимал тәуекелдерді анықтау және талдау процестерін тиімді автоматтандыруға мүмкіндік беретін riskwatch, FAST, BowTieXP, HAZOP+ және ETAP сияқты ең көп таралған бағдарламалық өнімдерге егжей-тегжейлі талдау жасалды. Тәуекелдерді бағалаудың қолданылатын әдістері, соның ішінде сәтсіздіктер мен салдарларды талдау (FMEA), қауіптер мен өнімділікті зерттеу (HAZOP) және құрылымдық тәуекелдерді талдауға арналған Bow-Tie диаграммасы талданды. Зерттеу бағдарламалық қамтамасыз етудің төтенше жағдайларды болжауды қалай жақсартатынын және тәуекел деңгейлерін басқаратынын көрсетеді, осылайша өнеркәсіптік қауіпсіздік деңгейін жақсартуға және қаржылық шығындарды азайтуға ықпал етеді.
Түйінді сөздер: өнеркәсіптік қауіпсіздік, тәуекелдерді бағалау, бағдарламалық қамтамасыз ету, бағдарламалық құралдар, автоматтандыру, тәуекелдерді талдау, тәуекелдерді басқару, апаттардың алдын алу.
Н. Қ. Қалманбай, А. К. Исатаева, М. М. Абдибаттаева
Казахский национальный университет им. Аль-Фараби, Алматы, Казахстан
ПРОГРАММНЫЕ СРЕДСТВА ДЛЯ ОЦЕНКИ РИСКОВ В ОБЛАСТИ ПРОМЫШЛЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Аннотация. В статье рассмотрены программные средства для оценки рисков в области промышленной безопасности и их роль в минимизации аварийных ситуаций на производственных объектах. Проведен детальный анализ наиболее распространенных программных продуктов, таких как RiskWatch, PHAST, BowTieXP, HAZOP+ и ETAP, которые позволяют эффективно автоматизировать процессы идентификации и анализа потенциальных рисков. Проанализированы применяемые методы оценки рисков, в том числе анализ отказов и последствий (FMEA), исследование опасностей и эксплуатационных характеристик (HAZOP) и диаграмма Bow-Tie для структурированного анализа риска. Исследование демонстрирует, как программные средства улучшают прогнозирование аварийных ситуаций и управляют уровнями риска, тем самым способствуя повышению уровня промышленной безопасности и снижению финансовых потерь.
Ключевые слова: промышленная безопасность, оценка рисков, программное обеспечение, программные средства, автоматизация, анализ рисков, управление рисками, предотвращение аварий.
N. K. Kalmanbay, A. K. Isatayeva, M. M. Abdibattayeva
Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan
SOFTWARE TOOLS FOR RISK ASSESSMENT IN THE FIELD OF INDUSTRIAL SAFETY
Abstract. The article examines software tools for risk assessment in the field of industrial safety and their role in minimizing accidents at production facilities. A detailed analysis is conducted on the most commonly used software products, such as RiskWatch, PHAST, BowTieXP, HAZOP+ and ETAP, which effectively automate the processes of identifying and analyzing potential risks. The applied risk assessment methods are also analyzed, including Failure Modes and Effects Analysis (FMEA), Hazard and Operability Study (HAZOP), and Bow-Tie diagrams for structured risk analysis. The study demonstrates how software tools improve accident forecasting and risk management, thereby enhancing industrial safety levels and reducing losses.
Key words: industrial safety, risk assessment, software, software tools, automation, risk analysis, risk management, accident prevention.
УДК 614.8
А. Б. Кусаинов, Ж. Х. Хасенов, К. А. Нарбаев, П. В. Максимов
Аннотация. В настоящее время, после произошедших крупных лесных пожаров в Костанайской области (2022 г.) и области Абай (2023 г.) проводятся работы по разработке алгоритма управления и взаимодействия уполномоченных органов и организации при реагировании на лесные пожары. Основная проблема при разработке подобного алгоритма это определение необходимого количества сил и средств, требуемых для локализации и ликвидации возгорания до наступления крупномасштабных параметров. С учетом привлекаемых сил и средств должна выстраиваться система управления на пожаре. В данной работе рассматривается алгоритм автоматизации процесса определения минимально необходимого количества сил и средств для локализации и ликвидации лесного пожара, с учетом изменения его параметров. Алгоритм позволит сократить время принятия решения руководителем тушения пожара по привлечению сил и средств.
Ключевые слова: лесной пожар, алгоритм определения необходимого количества сил и средств, класс пожарной опасности.
А. Б. Құсайынов, Ж. Х. Хасенов, Қ. Ә. Нарбаев, П. В. Максимов
ОРМАН ӨРТІН ОНЫҢ ПАРАМЕТРЛЕРІН ЕСЕПКЕ АЛА ОТЫРА АУЫЗДЫҚТАУ ЖӘНЕ ЖОЮ ҮШІН КҮШТЕР МЕН ҚҰРАЛДАРДЫ АНЫҚТАУ АЛГОРИТМІ
Аңдатпа. Қазіргі уақытта Қостанай облысы (2022 ж.) мен Абай облысында (2023 ж.) орын алған ірі орман өрттерінен кейін орман өрттерін жою кезінде уәкілетті органдар мен ұйымдарды басқару және олардың өзара іс-қимыл алгоритмін әзірлеу бойынша жұмыстар жүргізілуде. Мұндай алгоритмді әзірлеудегі негізгі мәселесі ауқымды параметрлердің басталуына дейін өртті ауыздықтау мен жою үшін талап етілетін күштер мен құралдардың қажетті санын анықтау. Тартылатын күштер мен құралдарды есепке ала отыра өртті басқару жүйесі құрылуы керек. Бұл жұмыста оның параметрлерінің өзгеруін есепке ала отыра орман өртін ауыздықтау және жою үшін күштер мен құралдардың ең аз қажетті санын анықтау процесін автоматтандыру алгоритмі қарастырылады. Алгоритм күштер мен ресурстарды тарту үшін өрт сөндіру бастығының шешім қабылдау уақытын қысқартады.
Түйінді сөздер: орман өрті, күштер мен құралдардың қажетті санын анықтау алгоритмі, өрт қауіптілік класы.
A. B. Kussainov, Zh. Kh. Khassenov, K. A. Narbayev, P. V. Maksimov
ALGORITHM FOR DETERMINING THE FORCES AND MEANS FOR THE LOCALIZATION AND ELIMINATION OF A FOREST FIRE TAKING INTO ACCOUNT ITS PARAMETERS
Abstract. Currently, after the large forest fires in Kostanay region (2022) and Abai region (2023), work is underway to develop an algorithm for managing and interacting with authorized bodies and organizations in responding to forest fires. The main problem in developing such an algorithm is determining the necessary amount of forces and means required to localize and eliminate a fire before the onset of large-scale parameters. Taking into account the forces and means involved, a fire control system should be built. In this work, we consider an algorithm for automating the process of determining the minimum necessary amount of forces and means for the localization and elimination of a forest fire, taking into account changes in its parameters. The algorithm will reduce the decision-making time of the head of the fire extinguishing to attract forces and resources.
Key words: forest fire, algorithm for determining the required number of forces and means, fire hazard class.
УДК 614.84.69
Н. К. Калашинов, М. Б. Булатов, А. Ж. Нурмаганбетов, С. А. Исакова
«Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті» КЕАҚ, Көкшетау, Қазақстан
ТАУ-КЕН ӨНЕРКӘСІБІ ОБЪЕКТІЛЕРІНДЕГІ ҚҰРЫЛЫС КОНСТРУКЦИЯЛАРЫНЫҢ ӨРТ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Аңдатпа. Бұл мақалада өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері және әртүрлі функционалдық мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстардың құрылыс конструкцияларының ерекшеліктері қарастырылады. Сондықтан конструкциялардың отқа төзімділік шегі мен өрт қауіптілігі класы осы конструкциялардың отқа төзімділік шегі мен өрт қауіптілігі класына қойылатын талаптарға сәйкес келуі керек. Өнеркәсіпте құрылыс конструкцияларының өрт қауіпсіздігі бойынша зерттеулер мен сынақтардың ғылыми әдістерін қолдану мәселелері негізгі үрдістердің бірі болып табылады. Ең танымал технологиялардың практикалық маңыздылығы отқа төзімділікті, беріктікті арттыруға, деформацияларды азайтуға және өндірістік объектілердің құрылыс элементтерінің сақталуын қамтамасыз етуге ықпал ететін есептеулерді болжауға мүмкіндік береді. Құрылыс конструкциялары бойынша оттың таралуының ықтимал шегі стандарттау жөніндегі құжаттардың талаптарына сәйкес келетін әдістеме бойынша есептеумен айқындалуы тиіс.
Түйінді сөздер: құрылыс конструкциялары, отқа төзімділік, өрттен қорғау, өрт, өрт қауіпсіздігі, жүк көтергіштік, Еурокодтар, өнеркәсіптік нысандар, BIM (building information model).
Н. К. Калашинов, М. Б. Булатов, А. Ж. Нурмаганбетов, С. А. Исакова
НАО «Кокшетауский университет имени Ш. Уалиханова», Кокшетау, Казахстан
ВОПРОСЫ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ ПОЖАРНОЙ БЕЗОПАСНОСТИ СТРОИТЕЛЬНЫХ КОНСТРУКЦИЙ НА ОБЪЕКТАХ ГОРНОДОБЫВАЮЩЕЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ
Аннотация. В данной статье рассматриваются вопросы обеспечения пожарной безопасности и особенности строительных конструкций зданий и сооружений различного функционального назначения. Поэтому предел огнестойкости и класс пожарной опасности конструкций, должны соответствовать требованиям, предъявляемым к пределу огнестойкости и классу пожарной опасности этих самых конструкций. Одной из ключевых тенденций являются вопросы применения научных методов исследований и испытаний по пожарной безопасности строительных конструкций в промышленности. Практическая значимость о наиболее известных технологиях дает возможность спрогнозировать расчеты, способствующие повышению огнестойкости, прочности, снижению деформаций и обеспечению сохранности строительных элементов производственных объектов. Возможный предел распространения огня по строительным конструкциям должен определяться расчетом, по методике, соответствующей требованиям документов по стандартизации.
Ключевые слова: строительные конструкции, огнестойкость, огнезащита, пожар, пожарная безопасность, несущая способность, Еврокоды, промышленные объекты, BIM (building information model).
N. K. Kalashinov, M. B. Bulatov, A. J. Nurmaganbetov, S. A. Isakova
Kokshetau University named after Sh. Ualikhanov, Kokshetau, Kazakhstan
ISSUES RELATED TO ENSURING FIRE SAFETY OF BUILDING STRUCTURES AT MINING FACILITIES
Abstract. This article discusses the issues of fire safety and the features of building structures of buildings and structures of various functional purposes. Therefore, the fire resistance limit and the fire hazard class of structures must meet the requirements for the fire resistance limit and fire hazard class of these very structures. One of the key trends is the application of scientific research methods and tests on fire safety of building structures in industry. The practical significance of the most well-known technologies makes it possible to predict calculations that contribute to increasing fire resistance, strength, reducing deformations and ensuring the safety of building elements of production facilities. The possible limit of the spread of fire on building structures should be determined by calculation, according to a methodology that meets the requirements of standardization documents.
Key words: building structures, fire resistance, fire protection, fire, fire safety, load-bearing capacity, Eurocodes, industrial facilities, BIM (building information model).
УДК 378:37.01
С. К. Молдабекова, Н. М. Стукаленко, Г. Т. Казкенова, Б. Р. Сыздыкова
Кокшетауский университет им. Ш. Уалиханова, Кокшетау, Казахстан
ФОРМИРОВАНИЕ ПРОФЕССИОНАЛИЗМА У БУДУЩИХ СПЕЦИАЛИСТОВ В УСЛОВИЯХ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ
Аннотация. В статье исследуются вопросы формирования профессионализма у будущих специалистов в современных условиях профессионального образования. Раскрываются возможности формирования профессиональной компетентности с помощью интерактивных методов профессионального обучения с опорой на общие методологические позиции современной педагогической парадигмы, что применимо для разных областей профессиональной деятельности, в том числе и гражданской защиты.
Ключевые слова: профессионализм, профессиональная компетентность, профессиональное обучение, профессиональная готовность.
С. К. Молдабекова, Н. М. Стукаленко, Г. Т. Қазкенова, Б. Р. Сыздықова
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау, Қазақстан
БІЛІМ БЕРУДІ ЖАҢҒЫРТУ ЖАҒДАЙЫНДА БОЛАШАҚ МАМАНДАРДЫҢ КӘСІБИЛІГІН
Аңдатпа. Мақалада кәсіптік білім беруді жаңғыртудың қазіргі заманғы жағдайларында болашақ мамандардың кәсібилігін қалыптастыру проблемалары қаралады. Кәсіптік оқытудың жаңа тәсілдері мен құралдарының көмегімен кәсіби құзыреттілік деңгейін арттыру мүмкіндіктері зерттеледі.
Түйінді сөздер: кәсібилік, кәсіби құзыреттілік, кәсіби құзыреттілік, білім беруді жаңғырту, кәсіптік оқыту, профессиограмма.
S. K. Moldabekova, N. M. Stukalenko, G. T. Kazkenova, B. R. Syzdykova
Kokshetau University named after Sh. Ualikhanov, Kokshetau, Kazakhstan
FORMATION OF PROFESSIONALISM IN FUTURE SPECIALISTS IN THE CONDITIONS OF MODERNIZATION OF EDUCATION
Abstract. The article deals with the problems of formation of professionalism in future specialists in modern conditions of modernization of professional education. The possibilities of increasing the level of professional competence with the help of new approaches and means of professional training are investigated.
Key words: professionalism, professional competences, professional competence, modernization of education, vocational training, professionogram.
УДК 355.23; 355.54/.55
Э. У. Эргашев
РАЗВИТИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО СОЗНАНИЯ КУРСАНТОВ: ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ
Аннотация. В статье рассматриваются теоретические и практические аспекты развития профессионального сознания курсантов военных учебных заведений. Акцент сделан на важности формирования профессиональных ценностей, установок и убеждений у курсантов, что играет ключевую роль в подготовке будущих офицеров. Охарактеризованы основные компоненты профессионального сознания, такие как когнитивный, эмоциональный и поведенческий, а также методы и педагогические подходы, способствующие его формированию. Внимание уделено использованию современных образовательных технологий, таких как ролевые игры, моделирование ситуаций и тренинги, которые помогают развивать умения принимать решения в условиях неопределенности. Рассмотрены факторы, влияющие на развитие профессионального сознания, включая социальную среду, культуру учебного заведения и роль наставников. В статье подчеркивается, что эффективное развитие профессионального сознания курсантов требует комплексного подхода, объединяющего педагогические, психологические и социокультурные аспекты.
Ключевые слова: профессиональное сознание, курсанты, педагогические практики, профессиональная подготовка, ролевые игры, моделирование ситуаций, ценностные ориентиры, наставничество, социальная среда, развитие личности, военное образование.
Э. У. Эргашев
КУРСАНТТАРДЫҢ КӘСІБИ САНАСЫН ДАМЫТУ: ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
Аңдатпа. Мақалада әскери оқу орындары курсанттарының кәсіби санасын дамытудың теориялық және практикалық аспектілері қарастырылады. Болашақ офицерлерді даярлауда шешуші рөл атқаратын курсанттардың кәсіби құндылықтарын, көзқарастары мен сенімдерін қалыптастырудың маңыздылығына баса назар аударылады. Кәсіби сананың когнитивті, эмоционалды және мінез-құлық сияқты негізгі компоненттері, сондай-ақ оның қалыптасуына ықпал ететін әдістер мен педагогикалық тәсілдер сипатталған. Рөлдік ойындар, жағдайларды модельдеу және белгісіздік жағдайында шешім қабылдау дағдыларын дамытуға көмектесетін тренингтер сияқты заманауи білім беру технологияларын қолдануға баса назар аударылады. Кәсіби сананың дамуына әсер ететін факторлар, соның ішінде әлеуметтік орта, оқу орнының мәдениеті және тәлімгерлердің рөлі қарастырылады. Мақалада курсанттардың кәсіби санасын тиімді дамыту педагогикалық, психологиялық және әлеуметтік-мәдени аспектілерді біріктіретін кешенді тәсілді қажет ететіндігі атап көрсетілген.
Түйінді сөздер: кәсіби сана, курсанттар, педагогикалық практика, кәсіби дайындық, рөлдік ойындар, жағдайларды модельдеу, құндылық белгілері, тәлімгерлік, әлеуметтік орта, жеке тұлғаны дамыту, әскери білім.
E. U. Ergashev
DEVELOPMENT OF PROFESSIONAL CONSCIOUSNESS OF CADETS: THEORETICAL AND PRACTICAL ASPECTS
Abstract. The article examines the theoretical and practical aspects of the development of professional consciousness of cadets of military educational institutions. The emphasis is placed on the importance of forming professional values, attitudes and beliefs among cadets, which plays a key role in the training of future officers. The main components of professional consciousness, such as cognitive, emotional and behavioral, as well as methods and pedagogical approaches contributing to its formation are characterized. Attention is paid to the use of modern educational technologies, such as role-playing games, simulation of situations and trainings that help develop decision-making skills in conditions of uncertainty. The factors influencing the development of professional consciousness, including the social environment, the culture of the educational institution and the role of mentors, are considered. The article emphasizes that the effective development of the professional consciousness of cadets requires an integrated approach combining pedagogical, psychological and socio-cultural aspects.
Key words: professional consciousness, cadets, pedagogical practices, professional training, role-playing games, situation modeling, value orientations, mentoring, social environment, personality development, military education.
УДК 355.23; 355.54/.55
С. К. Имиров
ФОРМИРОВАНИЕ УСТОЙЧИВОЙ МОТИВАЦИИ У КУРСАНТОВ
К САМОСОВЕРШЕНСТВОВАНИЮ ПРАВОВОЙ КУЛЬТУРЫ
Аннотация. В современных условиях, уровень правовой культуры курсантов военного вуза зависит от множества факторов, таких как изменения в законодательстве, скорость развития правовых технологий и требования к воинской службе. Для курсантов важно, прежде всего, научиться мыслить и ориентироваться в фактах, самостоятельно находить необходимую правовую информацию и оценивать ее. Это позволит им обобщать и применять на практике новое, из того, что появляется в правовой сфере. При таком подходе, процесс совершенствования правовой культуры также опирается и на самостоятельную работу курсантов, создаются необходимые условия для самообразования и самосовершенствования. В статье анализируются вопросы формирования у курсантов военного вуза мотивации к самосовершенствованию правовой культуры, как важного компонента профессиональной компетенции будущих офицеров. Автор подчеркивает ключевые направления работы с курсантами по формированию устойчивой мотивации, формы и методы организации данного педагогического процесса.
Ключевые слова: курсант, правовая культура, формирование, самооценка, самосовершенствование, процесс.
С. К. Имиров
ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ӨЗДІГІНЕН ЖЕТІЛДІРУГЕ КУРСАНТТАРДА ТҰРАҚТЫ МОТИВАЦИЯ ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Аңдатпа. Қазіргі уақытта әскери оқу орындарының курсанттарының құқықтық мәдениетінің деңгейі көптеген факторларға, соның ішінде заңнамалық өзгерістерге, құқықтық технологиялардың даму жылдамдығына және әскери қызметке қойылатын талаптарға байланысты. Курсанттар үшін ең алдымен, фактілерге негізделіп ойлау қабілетін дамыту, қажетті құқықтық ақпаратты дербес тауып, оны бағалау маңызды. Бұл оларға құқық саласында пайда болып жатқан жаңалықтарды жинақтап, тәжірибеде қолдануға мүмкіндік береді. Мұндай тәсілмен құқықтық мәдениетті жетілдіру процесі курсанттардың өз бетінше жұмыс істеуіне негізделеді, сондай-ақ өздігінен білім алу мен өзін-өзі жетілдіру үшін қажетті жағдайлар жасалады. Мақалада әскери оқу орындарының курсанттарында құқықтық мәдениетті өздігінен жетілдіруге деген мотивацияны қалыптастыру мәселелері талқыланады, бұл болашақ офицерлердің кәсіби құзыреттілігінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Автор курсанттармен жұмыс істеудің негізгі бағыттарын, тұрақты мотивацияны қалыптастырудың тәсілдері мен әдістерін көрсетеді.
Түйінді сөздер: курсант, құқықтық мәдениет, қалыптастыру, өзін-өзі бағалау, өзін-өзі жетілдіру, процесс.
S. K. Imirov
FORMING SUSTAINABLE MOTIVATION FOR CADETS TO IMPROVE THEIR LEGAL CULTURE
Abstract. In modern conditions, the level of legal culture among cadets at military universities depends on many factors, such as changes in legislation, the speed of development of legal technologies, and requirements for military service. For cadets, it is essential, first and foremost, to learn how to think critically, navigate through facts, independently find the necessary legal information, and evaluate it. This ability will allow them to generalize and apply new legal knowledge in practice. In this approach, the process of improving legal culture also relies on the cadets independent work, creating the necessary conditions for self-education and self-improvement. The article analyzes the issues of forming motivation for the self-improvement of legal culture among cadets of military universities as an important component of future officers professional competence. The author highlights key areas of work with cadets on developing sustainable motivation, as well as the forms and methods of organizing this pedagogical process.
Key words: cadet, legal culture, formation, self-assessment, self-improvement, process.
УДК 316.42
Э. Г. Шуматов, М. М. Шуматова
Мишель Фуконың басқару тұжырымдамасы қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету ретінде
Аңдатпа. Мақалада Мишель Фуконың іліміне сәйкес әртүрлі билік түрлерінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері талданады. М. Фуко егеменді және тәртіптік билікпен қатар биобилікті де бөліп көрсетеді. Биобиліктің адамды үнемі бақылауға негізделген тәртіптік биліктен айырмашылығын көрсетеді. Яғни, тәртіптік билік объекті ретінде - халықты қарастырып, сондай-ақ статистикалық және сандық әдістерді қолдана отырып, қоғамның өмірлік үрдістерін тікелей басқарып, реттейді. Адамның маңызды күштерінің өзгеруі мен дамуы тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерін басқаруды қамтиды, олардың ажырамас бөлігі қоғамдық қауіпсіздік жүйесі болып табылады.
Түйінді сөздер: билік, тәртіп, биобилік, норма, қорғаныс, қауіпсіздік.
Э. Г. Шуматов, М. М. Шуматова
Концепция управления М. Фуко как обеспечение безопасности общества
Аннотация. В статье, согласно учению М. Фуко, анализируются вопросы обеспечения безопасности в различных видах власти. М. Фуко наравне с суверенной и дисциплинарной властью выделяет и биовласть. В отличие от дисциплинарной власти, в основе которой лежит дисциплина и постоянный контроль за телом человека, биовласть имеет своим объектом социальное тело - население, а также используя статистические и количественный методы, управляет и регулирует непосредственно процессами жизнедеятельности общества. Изменение и развитие сущностных сил человека включает управление системами жизнеобеспечения, неотъемлемым компонентом которых является система общественной безопасности.
Ключевые слова: власть, дисциплина, биовласть, норма, защищенность, безопасность.
E. G. Shumatov, M. M. Shumatova
FOUCAULTS MANAGEMENT CONCEPT AS ENSURING THE SECURITY OF SOCIETY
Abstract. In the article, according to the teachings of M. Foucault, the issues of ensuring security in various types of power are analyzed. M. Foucault, along with sovereign and disciplinary power, also distinguishes biopower. Unlike disciplinary power, which is based on discipline and constant control over the human body, biopower has as its object the social body - the population, and also using statistical and quantitative methods, manages and regulates directly the processes of life activity of society. The change and development of essential human forces includes the management of life support systems, an integral component of which is the public security system.
Key words: power, discipline, biopower, norm, security, safety.
УДК 796.8
С. Ш. Шумеков, Н. Т. Тлеуленов, С. А. Желтобрюх
ОСОБЕННОСТИ РЕКРЕАЦИОННОГО ЭФФЕКТА ФИЗИЧЕСКИХ НАГРУЗОК У КУРСАНТОВ АКАДЕМИИ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ
ИМЕНИ МАЛИКА ГАБДУЛЛИНА МЧС РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
Аннотация. В данной статье рассматривается роль внедрения инновационных методик рекреации в сферу физической подготовки курсантов Академии гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики Казахстан. Проанализирована их значимость для повышения профессиональной и физической готовности будущих спасателей. Эффективная физическая подготовка является необходимым минимумом для успешного выполнения офицерами-спасателями должностных обязанностей.
В работе предложена методика управления курсантом собственным физическим состоянием, обеспечивая развитие физических качеств при оптимальных нагрузках и поддержании нормального функционирования адаптационных механизмов организма. Особое внимание уделяется профилактике перетренированности, которая тесно связана с уровнем профессиональной компетенции обучающихся.
Ключевые слова: физическая реакция, рекреационный эффект, средства подготовки, функциональные возможности организма, максимальное потребление кислорода.
С. Ш. Шумеков, Н. Т. Тлеуленов, С. А. Желтобрюх
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЖМ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ КУРСАНТТАРЫ ҮШІН РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ӘСЕР МЕН ЖҮКТЕМЕНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Аңдатпа. Бұл мақалада Академия курсанттарының дене шынықтыру саласына инновациялық әдістемелерді енгізудің маңыздылығы қарастырылады. Тиімді дене шынықтыру дайындығы болашақ мамандарды кәсіби оқытудың ажырамас бөлігі болып табылады, өйткені ол қажетті білім мен дағдыларды қалыптастырады және қызметтік міндеттерін сәтті орындау дағдылары. Оқу процесінде курсант дененің бейімделу механизмдерінің шамадан тыс жүктелуінсіз және бұзылуынсыз физикалық қасиеттердің дамуын қамтамасыз ете отырып, өзінің спорттық дайындығын басқару әдістерін меңгеруі керек. Оқушының кәсіби құзыреттілік деңгейіне тікелей байланысты шамадан тыс жаттығулардың алдын алуға ерекше назар аударылады. Мақалада курсанттардың физикалық дамуында оңтайлы нәтижелерге қол жеткізуге ықпал ететін заманауи тәсілдер мен стратегиялар талданады, сондай-ақ оларды білім беру процесінде практикалық қолдану бойынша ұсыныстар беріледі.
Түйінді сөздер: физикалық реакция, дайындық құралының рекреациялық әсері, ағзаның функционалдығы, оттегінің максималды тұтынылуы.
S. Sh. Shumеkov, N. T. Tleulenov, S. A. Zheltobryukh
FEATURES OF THE RECREATIONAL EFFECT AND WORKLOAD FOR CADETS OF THE ACADEMY OF CIVIL PROTECTION MINISTRY OF EMERGENCY SITUATIONS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN
Abstract. This article examines the importance of the introduction of innovative techniques in the field of physical training of cadets of the Academy. Effective physical training is an integral part of the professional training of future specialists, as it forms the necessary knowledge, skills and abilities for the successful performance of official duties. During the training process, the cadet must master the methods of managing his own athletic training, ensuring the development of physical qualities without overloads and failures of the adaptive mechanisms of the body. Special attention is paid to the prevention of overtraining, which is directly related to the level of professional competence of the student. The article analyzes modern approaches and strategies that contribute to achieving optimal results in the physical development of cadets, as well as provides recommendations for their practical application in the educational process.
Key words: physical reaction, recreational effect of the preparation means, functional capabilities of the body, maximum oxygen consumption.
