2023 г. Наука и образование в гражданской защите №2(50)

МИНИСТЕРСТВО ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ 

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

АКАДЕМИЯ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ ИМЕНИ МАЛИКА ГАБДУЛЛИНА

№ 2 (50), 2023

НАУКА И ОБРАЗОВАНИЕ

В ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЕ

 

 

 

 

 

 

КОКШЕТАУ 2023

Научный журнал «Наука и образование в гражданской защите» № 2 (50), 2023 г., июнь. 

Издается  с  марта  2011  года.  В  2011-2020  годах  выходил  под  названием  «Вестник 

Кокшетауского технического института».

Собственник:  Академия гражданской защиты имени Малика Габдуллина МЧС Республики 

Казахстан. 

Журнал  зарегистрирован  в  Министерстве  информации  и  общественного  развития 

Республики Казахстан 25 июня 2021 г. Свидетельство №  KZ37VPY00037096.  Дата и номер 

первичной постановки на учет № 11190-Ж, 14.10.2010 г.

Включен  в  Перечень изданий, рекомендуемых  Комитетом по обеспечению качества в сфере 

науки  и  высшего  образования  Министерства  науки  и  высшего  образования  Республики 

Казахстан  для публикации основных результатов научной деятельности  (приказ  № 316  дсп 

от 23.06.2023 г.).

Включѐн  в  Российскую  библиографическую  базу  данных  «Российский  индекс  научного 

цитирования»  (РИНЦ) и в Казахстанскую базу цитирования (КазБЦ).

Заместитель главного редактора: Жаулыбаев А. А., кандидат технических наук

 

Состав редакционного совета:

Алешков М. В., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)

Байшагиров Х. Ж., доктор технических наук (РК, г. Кокшетау)

Кошумбаев М. Б., доктор технических наук (РК, г. Астана)

Мансуров З. А.,   доктор химических наук, профессор (РК, г. Алматы)

Сивенков А. Б., доктор технических наук, профессор (РФ, г. Москва)

Тарахно Е. В., доктор технических наук, доцент (Украина, г. Харьков)

Арифджанов С. Б., кандидат технических наук (РК, г. Астана) 

Дабаев А. И.,  кандидат технических наук ( РК, г. Алматы) 

Джумагалиев Р. М., кандидат технических наук, профессор (РК, г. Алматы)

Камлюк А. Н., кандидат физико-математических наук, доцент (Республика Беларусь, г. Минск)

 

Состав редакционной коллегии:

Карменов  К.К.  кандидат  технических  наук,  асс.  профессор  (председатель);  Альменбаев  М.  М., 

кандидат  технических  наук;  Абдрахманов  А.  А.,  кандидат  военных  наук;  Захаров  И.А.,  кандидат 

технических  наук;  Касымова  С.  К.,  кандидат  филологических  наук;  Кусаинов  А.  Б.,  кандидат 

технических  наук;  Макишев  Ж.  К.,  кандидат  технических  наук;  Мусайбеков  А.  Г.,  кандидат 

технических  наук;  Шуматов  Э.  Г.,  кандидат  философских  наук;  Шумеков  С.Ш.,  кандидат 

педагогических наук.

 

Научный  журнал  «Наука  и  образование  в  гражданской  защите»  –  периодическое  издание, посвящѐнное  проблемным  вопросам  гражданской обороны,  обеспечения пожарной  и промышленной безопасности,  предупреждения  и  ликвидации  аварий,  катастроф,  стихийных  бедствий,  а  также подготовки специалистов органов гражданской защиты и др.

Журнал  предназначен  для  курсантов,  магистрантов,  адъюнктов,  профессорско-преподавательского  состава  образовательных  учреждений,  научных  и  практических  сотрудников, занимающихся решением вопросов защиты в чрезвычайных ситуациях, пожаровзрывобезопасности, а также разработкой, созданием и внедрением комплексных систем безопасности.

 

Издано в авторской редакции

 

 

ISSN 2220-3311    © Академия гражданской защиты 

имени Малика Габдулина 

МЧС Республики Казахстан, 2023

 

МАЗМҰНЫ – СОДЕРЖАНИЕ – CONTENTS
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРЕДУПРЕЖДЕНИЯ, ЛИКВИДАЦИИ ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ И ГРАЖДАНСКОЙ ОБОРОНЫ
Шарипханов  С.  Д.,  Кусаинов  А.  Б.,  Жаулыбаев  А.  А.  Современные  способы защиты персонала предприятий от интенсивного теплового излучения	4
Мусаев М. Е., Дадашов  И. Ф.  Исследование влияния смачивания верхнего слоя универсального  средства  для  тушения  и  предотвращения  испарения  горючих и токсичных жидкостей на еѐ изолирущие свойства	10
Айтеев А. С., Захаров И. А. Мероприятия по обеспечению безопасности людей на водных акваториях	19
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ПОЖАРНОЙ И ПРОМЫШЛЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Сивенков  А.  Б.,  Хасанова  Г.  Ш.  Состояние  и  решение  проблем  повышения огнестойкости  строительных  материалов  и  конструкций  каркасных быстровозводимых зданий и сооружений	25
Кусаинов А. Б., Нарбаев К. А., Сакенов  Р. Е.  Выбор решающего направления на пожаре в условиях неопределенности	32
Мұсайбеков  А.  Ғ.,  Шәріпов  Ғ.  Ә.  Есепті  қҧжат  айналымы  ҥшін  қҧрылымдық матрицалар негізінде компьютерлік талдау жҥйесін жетілдіру	43
Булат  А.  С.,  Хамит  Т.  Е.,   Какашов  А.  Б. Современные  методы  и  технологии тушения пожаров на объектах хранения нефтепродуктов в Республике Казахстан	49
Сагимбай  А.  С.,  Голев  В.  В.,  Кабашев  Б.  М. Оценка  прогноза  поступления пластика в окружающую среду и влияние процессов горения пластмассы	56
ПРОБЛЕМЫ ОБУЧЕНИЯ
Гарелина  С.А.,  Заяц  Е.В.,  Латышенко  К.П.,  Нагорный  Г.Ф.,  Шубина  А.В. Реализация современных тенденций в области цифровой трансформация  науки и высшего образования в преподавании  общетехнических дисциплина в АГЗ МЧС России.   Часть  4.  Особенности  применения  технологий  дистанционного образования  для  создания  комплексного  курса  изучения  дисциплины «Метрология, стандартизация и сертификация»	63
Abdrakhmanov A. А., Sharipov G. A. Development of a rational variant of the technical equipment  of  the  educational  place  «blockages»  of  the  training  ground  of  the  Malik Gabdullin Academy of Civil Protection of the Ministry for Emergency Situation of the Republic of Kazakhstan	70
Максимов  П.  В.,  Рахметулин  Б.  Ж.  Система  повышения  качества  подготовки специалистов в области проведения пожарно-технической экспертизы	78
Кӛлпенова  А.  К.,  Қасымова  С.  К.  Азаматтық  қорғау  саласындағы  кейбір терминдердің салыстырмалы лингвомәдени танымы	85

 

УДК 614 

С. Д. Шарипханов, А. Б. Кусаинов, А. А. Жаулыбаев

СОВРЕМЕННЫЕ СПОСОБЫ ЗАЩИТЫ ПЕРСОНАЛА ПРЕДПРИЯТИЙ ОТ ИНТЕНСИВНОГО ТЕПЛОВОГО ИЗЛУЧЕНИЯ

С.Д. Шәріпханов, А.Б. Құсайынов, А.А. Жаулыбаев

КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ ПЕРСОНАЛЫН ҚАРҚЫНДЫ ЖЫЛУ СӘУЛЕЛЕНУІНЕН ҚОРҒАУДЫҢ ЗАМАНАУИ ТӘСІЛДЕРІ

S.D. Sharipkhanov, A. B. Kusainov, A. A. Zhaulybaev 

MODERN WAYS TO PROTECT THE PERSONNEL OF ENTERPRISES FROM INTENSE THERMAL RADIATION

 

Аннотация. В статье рассматривается опасность для персонала предприятий при аварийной разгерметизации резервуара, образованию газовоздушной смеси  с кислородом воздуха, а при наличии источников зажигания – к взрыву или горению облака газовоздушной смеси, образованию огненного шара. Для обеспечения безопасности персонала предлагается использовать защитные сооружения гражданской обороны  блок-модульного типа, которые можно смонтировать в кратчайшие сроки без применения специального оборудования, на поверхности земли. Также в статье описывается конструкция защитного сооружения и требования предъявляемые к ней.

Статья подготовлена в рамках научно-исследовательской работы по грантовому финансированию Министерства науки и высшего образования Республики Казахстан на 2021-2023 годы (ИРН - АР09261380 «Разработка мобильного защитного сооружения гражданской обороны контейнерного типа»).

Ключевые слова: взрыв, облако газовоздушной смеси, защитное сооружение контейнерного типа, гражданская оборона, защита персонала.

Аңдатпа. Бұл мақалада кәсіпорындардың персоналы үшін резервуарды авариялық герметикалық ашылуы, ауаның оттегімен газ-әуе қоспасының пайда болуы, ал тұтату көздері болған кезде – жарылысқа немесе газ-әуе қоспасының бұлтының жануына, отты шардың пайда болуы кезінде қауіп-қатері қарастырылады. Персоналдың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін жер бетіне арнайы жабдықты қолданбай қысқа мерзімде орнатуға болатын блок-модульдік үлгідегі азаматтық қорғаныстың қорғаныш құрылғыларын пайдалану ұсынылады. Сондай-ақ, мақалада қорғаныш құрылғының конструкциясы және оған қойылатын талаптар сипатталады.

Мақала Қазақстан Республикасы Білім және жоғары білім министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған гранттық қаржыландыру бойынша ғылыми-зерттеу жұмысы шеңберінде дайындалған (СТН - АР09261380 "Контейнерлік үлгідегі азаматтық қорғаныстың ұтқыр қорғаныс құрылысын әзірлеу").

Түйінді сөздер: жарылыс, газ-әуе қоспасының бұлты, контейнер түріндегі қорғаныш құрылғысы, азаматтық қорғаныс, персоналды қорғау.

Abstract.The article considers the danger to the personnel of enterprises in case of emergency depressurization of the tank, the formation of a gas–air mixture with oxygen in the air, and in the presence of ignition sources - to an explosion or gorenje cloud of hot water, the formation of a fireball. To ensure the safety of personnel, it is proposed to use block-modular type civil defense structures, which can be mounted in the shortest possible time without the use of special equipment, on the surface of the earth. The article also describes the design of the protective structure and the requirements for it.

The article was prepared as part of the research work on grant funding of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan for 2021-2023 (IRN - AR09261380 "Development of a mobile civil defense container-type protective structure").

Key words: explosion, gas-air mixture cloud, container-type protective structure, civil defense, personnel protection.

 

УДК 614.84, 614.8.084 

М.Е.Мусаев, И.Ф.Дадашов 

Исследование Влияния смачивания верхнего слоя универсального средства для тушения и предотвращения испарения горючих и токсичных жидкостей на её изолирущие свойства 

М. Е.Мусаев, И. Ф.Дадашов 

ЖАНҒЫШ ЖӘНЕ УЛЫ СҰЙЫҚТЫҚТАРДЫҢ БУЛАНУЫН СӨНДІРУГЕ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУҒА АРНАЛҒАН ӘМБЕБАП ҚҰРАЛДЫҢ ОНЫҢ ОҚШАУЛАУ ҚАСИЕТТЕРІНЕЖОҒАРҒЫ ҚАБАТТЫ СУЛАУДЫҢ ӘСЕРІН ЗЕРТТЕУ 

M.E.Musaev, I.F.Dadashov

Investigating the insulating effect of a universal mean by wetting the top layer to prevent the extinguishing and evaporation of toxic and flammable liquids

 

Аннотация.В качестве универсального средства для тушения и изоляции поверхности горючих и токсичных жидкостей предложено рассмотрение нового подхода – основанного на использовании лёгких пористых сыпучих материалов. В качестве нижнего слоя, обеспечивающего плавучесть всей системы, предложено использовать дробленое пеностекло с размером гранул 1‑1,5 см. В качестве верхнего слоя использованы вспученные перлит или вермикулит ‑ сыпучие материалы с большей дисперсностью по сравнению с пеностеклом. На основании экспериментального исследования изолирующих свойств двухслойной огнетушащей ‑ изолирующей системы установлено, что смачивание верхнего слоя водой существенно повышает изолирующие действие системы. Показаны преимущества предложенной изолирующей – огнетушащей системы по сравнению с системой дроблёное пеностекло + гидрогель и воздушно-механическими пенами.

Ключевые слова: тушение жидкостей, ликвидация разливов токсичных жидкостей, воздушно-механическая и быстротвердеющая пена, гелеобразующие системы, дробленое пеностекло, лёгкие пористые сыпучие материалы.

Аңдатпа.Жанғыш және улы сұйықтықтардың бетін сөндіруге және оқшаулауға арналған әмбебап құрал ретінде жеңіл, кеуекті сусымалы материалдарды қолдануға негізделген жаңа тәсілді қарастыру ұсынылды. Бүкіл жүйенің көтергіштігін қамтамасыз ететін төменгі қабат ретінде түйіршік өлшемі 1- 1,5 см болатын ұсақталған көбік әйнегін пайдалану ұсынылады. Көбік шыныға қарағанда үлкейтілген перлит немесе вермикулит сусымалы материалдар жоғарғы қабат ретінде қолданылады. Екі қабатты өрт сөндіргіш оқшаулау жүйесінің оқшаулау қасиеттерін эксперименттік зерттеу негізінде жоғарғы қабатты сумен сулау жүйенің оқшаулау әрекетін едәуір арттыратыны анықталды. Ұсынылған оқшаулау – өрт сөндіру жүйесінің ұсақталған көбік шыны + гидрогель және ауа механикалық көбік жүйесімен салыстырғанда артықшылықтары көрсетілген.

Түйінді сөздер:сұйықтықтарды сөндіру, улы сұйықтықтардың төгілуін жою, ауа-механикалық және тез қататын көбік, гель түзетінжүйелер, ұсақталған көбік шыны, жеңіл кеуекті сусымалы материалдар.

Abstract. As a universal mean for extinguishing and isolating the surface of flammable and toxic liquids, a new approach - based on the using of light porous bulk materials is proposed. It is proposed to use crushed foam glass with a granule size of 1 – 1,5 cm as the bottom layer, which ensures the buoyancy of the entire system. On the upper layer, expanded perlite or vermiculite with higher dispersion compared to foam glass were used as bulk materials. Based on an experimental study of the insulating properties of a two-layer fire-extinguishing insulating system, it was found that wetting the top layer with water significantly increases the insulating systems. The advantages of the proposed isolating-fire-extinguishing system are shown in comparison with the crushed foam glass + hydrogel system and air-mechanical foams.

Key words: extinguishing liquids, liquidation spillage of toxic liquids, air-mechanical foam, quick setting foam, gel-forming systems, crushed foam glass, light porous bulk materials

 

УДК 614.811 

А. С. Айтеев, И. А. Захаров

МЕРОПРИЯТИЯ ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСНОСТИ ЛЮДЕЙ НА ВОДНЫХ АКВАТОРИЯХ

А.С. Айтеев, И.А. Захаров

СУ АЙМАҚТАРЫНДА АДАМДАРДЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ ШАРАЛАРЫ

А. Aitiev, I. Zakharov

MEASURES TO ENSURE THE SAFETY OF PEOPLE IN WATER AREAS

 

Аннотация.Обеспечение безопасности населения на водных акваториях является одной из задач, решаемых местными исполнительными органами, особенно при наступлении купального сезона. Анализ статистических данных происшествий на водных акваториях показал что, основными причинами гибели людей является нахождение детей без присмотра и сопровождения взрослых, купание в необорудованных опасных и не приспособленных для отдыха местах, купание в состоянии алкогольного опьянения – до 70 % погибших от общего числа.

В данной статье рассмотрены и даны рекомендации местным исполнительным органам по вопросу обеспечения безопасности населения на водных акваториях.

Ключевые слова: обеспечение безопасности, водные акватории, предупреждение и недопущение гибели людей, происшествия на воде, разрешенные места купания.

Аңдатпа. Су айдындарында тұрғындардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, әсіресе, суға түсу маусымы басталған кезде жергілікті атқарушы органдардың шешетін міндеттерінің бірі болып табылады. Су айдындарындағы оқиғалардың статистикалық деректерін талдау өлімнің негізгі себептері балалардың қарауынсыз және ересектердің еріп жүруі, жабдықталмаған қауіпті және демалыс үшін қолайсыз орындарда суға түсуі, мас күйінде суға түсуі – жалпы өлім-жітімнің 70%-ға дейін екенін көрсетті.

Бұл мақалада су айдындарында халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесі бойынша жергілікті атқарушы органдарға ұсынымдар қарастырылып, берілген.

Түйін сөздер: қауіпсіздік, су айдындары, адамдар өлімінің алдын алу және жол бермеу, судағы оқиғалар, рұқсат етілген шомылу орындары.

Abstract. Ensuring the safety of the population in water areas is one of the tasks solved by local executive bodies, especially when the swimming season begins. An analysis of the statistical data of incidents in water areas showed that the main causes of death are children being unattended and accompanied by adults, swimming in unequipped dangerous and unsuitable places for recreation, swimming while intoxicated - up to 70% of the deaths of the total.

In this article, recommendations are considered and given to local executive bodies on the issue of ensuring the safety of the population in water areas.

Keywords: security, water areas, prevention and prevention of death of people, incidents on the water, permitted bathing places.

 

УДК 614.841.11

А.Б. Сивенков, Г.Ш. Хасанова

СОСТОЯНИЕ И РЕШЕНИЕ ПРОБЛЕМ ПОВЫШЕНИЯ ОГНЕСТОЙКОСТИ СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ И КОНСТРУКЦИЙ КАРКАСНЫХ БЫСТРОВОЗВОДИМЫХ ЗДАНИЙ И СООРУЖЕНИЙ

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы обеспечения пожарной безопасности быстровозводимых каркасных зданий и сооружений различного функционального назначения. Показаны особенности конструктивного исполнения, рассмотрены основные материалы и конструкции быстровозводимых зданий и сооружений, а также их пожарная опасность и особенности поведения в условиях пожара. Представлена информация о наиболее известных технологиях огнезащиты строительных материалов и конструкций с целью обеспечения требуемых показателей пожарной опасности и огнестойкости. Изложены основные проблемы в области применения средств огнезащиты для наиболее используемых в строительстве материалов и конструкций.

Ключевые слова: пожарная безопасность, строительство, быстровозводимые здания и сооружения, каркасная система, строительные конструкции, строительные материалы, пожарная опасность, огнестойкость, огнезащита, антипирены.

 А. Б. Сивенков ¹, Г. Ш. Хасанова² 

¹Ресей ТЖМ Мемлекеттік өртке қарсы қызмет академиясы, Мәскеу,Ресей

²Қазақстан Республикасы ТЖМ Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы, Көкшетау, Қазақстан

Аңдатпа.Мақалада әртүрлі функционалды мақсатты тез құрылатын каркасты ғимараттар мен құрылыстардың өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету сұрақтары қарастырылады. Тез құрылатын ғимараттар мен құрылыстардың негізгі материалдары мен конструкциялары, конструктивті орындаудың ерекшеліктері және олардың өрт қауіпсіздігі мен өрт кезінде әрекет ету ерекшеліктері көрсетілген. Талап етілетін өрт қауіпсіздігі мен өртке қарсы тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында ең танымал құрылыс материалдары мен конструкциялардың өрт қауіпсіздігінің технологиялары жайлы ақпарат берілген. Құрылыс саласында ең көп қолданылатын материалдар мен конструкциялар үшін оттан қорғау құралдарын қолдану аумағындағы негізгі проблемалар баяндалған.

Түйінді сөздер: өрт қауіпсіздігі, құрылыс, тез құрылатын ғимараттар мен құрылыстар, каркасты жүйе, құрылыс құрылымдары, құрылыс материалдары, өрт қаупі, отқа төзімділік, өртке қарсы қорғаныс, өртке қарсы заттар.

A. Sivenkov¹, G. Khasanova²

Abstract.The article deals with the issues of ensuring fire safety of prefabricated frame buildings and structures for various functional purposes. The features of the design are shown, the main materials and designs of pre-fabricated buildings and structures are considered, as well as their fire hazard and behavior in a fire. Information on the most well-known technologies of fire protection of building materials and structures is presented in order to ensure the required indicators of fire hazard and fire resistance. The main problems in the field of fire protection means for the materials and structures most used in construction are stated.

Keywords: fire safety, construction, prefabricated buildings and structures, frame system, building structures, building materials, fire hazard, fire resistance, fire protection, fire retardants.

 

УДК 614.8 

А. Б. Кусаинов, К. А. Нарбаев, Р. Е. Сакенов

ВЫБОР РЕШАЮЩЕГО НАПРАВЛЕНИЯ НА ПОЖАРЕ В УСЛОВИЯХ НЕОПРЕДЕЛЕННОСТИ

А. Б. Құсайынов, Қ. Ә. Нарбаев, Р. Е. Сакенов

БЕЛГІСІЗДІК ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ӨРТ БОЙЫНША ШЕШУШІ БАҒЫТТЫ ТАҢДАУ

A.B. Kusainov, K. F. Narbayev, R. E. Sakenov

CHOOSING THE DECISIVE DIRECTION ON A FIRE IN CONDITIONS OF UNCERTAINTY

 

Аннотация. В настоящее время выбор решающего напарвления при тушении пожара Руководителем тушения пожара осуществляется на основании принципов, изложенных в Правилах организации тушения пожаров. Вместе с тем, анализ показывает, что по прибытию на место вызова Руковдитель тушения пожара может столкнуться с ситуацией, когда принципы выбора решающего направления не позволят оперативно выбрать наиболее рациональное решение в условиях неопределенности. В настоящее время учеными разработаны различные математические модели принятия решения в условиях неопределенности. В данной статье с применением математической теории игр показана методология принятия решающего направления на пожаре в условиях неопределенности. Выбор решающего направления осуществляется на соответствующих критериях: Лапласа, Вальда, Гурвица, Ходжа-Лемана и Гермейера.

Ключевые слова: решающее направление, принципы принятия решающего направления, принятие решений в условиях неопределенности.

Аңдатпа. Қазіргі уақытта өрт сөндіру бастығының өрт сөндірудегі шешуші бағытты таңдауы Өрт сөндіруді ұйымдастыру ережелерінде белгіленген қағидаттар негізінде жүзеге асырылады. Сонымен қатар, талдау көрсеткендей, өрт сөндіру бастығы шақыру жеріне келген кезде шешуші бағытты таңдау қағидаттары белгісіздік жағдайында ең ұтымды шешімді жылдам таңдауға мүмкіндік бермейтін жағдайға тап болуы мүмкін. Қазіргі уақытта ғалымдар белгісіздік жағдайында шешім қабылдаудың әртүрлі математикалық модельдерін әзірледі. Бұл мақалада математикалық ойын теориясын пайдалана отырып, белгісіздік жағдайында өртте шешуші бағытты қабылдау әдістемесі көрсетілген. Шешуші бағытты таңдау Лаплас, Вальд, Хурвиц, Ходж-Леман және Гермейер тиісті критерийлер бойынша жүзеге асырылады.

Түйінді сөздер: шешуші бағыт, шешуші бағытты қабылдау қағидаттары, белгісіздік жағдайында шешім қабылдау.

Abstract. At present, the choice of the decisive direction in fire extinguishing by the Head of fire extinguishing is carried out on the basis of the principles set forth in the Rules for organizing fire extinguishing. At the same time, the analysis shows that upon arrival at the call site, the Fire Fighting Supervisor may face a situation where the principles of choosing the decisive direction will not allow you to quickly choose the most rational solution in the face of uncertainty. At present, scientists have developed various mathematical models for decision-making under uncertainty. This article, using mathematical game theory, shows the methodology for taking a decisive direction in a fire under uncertainty. The choice of the decisive direction is carried out on the appropriate criteria: Laplace, Wald, Hurwitz, Hodge-Lehmann and Germeier.

Key words: decisive direction, principles of decision-making, decision-making in conditions of uncertainty.

 

УДК 004.8

А. Ғ. Мұсайбеков, Ғ. Ә. Шәріпов

ЕСЕПТІ ҚҰЖАТ АЙНАЛЫМЫ ҮШІН ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МАТРИЦАЛАР НЕГІЗІНДЕ КОМПЬЮТЕРЛІК ТАЛДАУ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ

А.Г.Мусайбеков, Г.А. Шарипов

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМЫ КОМПЬЮТЕРНОГО АНАЛИЗА НА ОСНОВЕ СТРУКТУРНЫХ МАТРИЦ ДЛЯ ОТЧЕТНОГО ДОКУМЕНТООБОРОТА

A.G. Mussaibekov, G.А. Sharipov

IMPROVEMENT OF THE COMPUTER ANALYSIS SYSTEM BASED ON STRUCTURAL MATRICES FOR THE REPORTING DOCUMENT FLOW

 

Аңдатпа.Мақалада құрылымдық матрицалар принципі негізінде ақпараттық іздеу жүйелері үшін ақпаратты жүйелеу міндеті қарастырылады. Принцип жалпы мәліметтер массивін сыныптар жиынтығы түрінде шығаруды қарастырады. Белгілерді анықтау үшін сыныптар кіші бөлімдерге бөлінеді. Енгізу матрицасында және ақпаратты іздеуді автоматтандыру матрицаның әр ұяшығына өзінің сәйкестендіру кодын тағайындау арқылы жүзеге асырылады. Қағидат қазіргі заманғы ақпараттық-іздестіру жүйелерінде есепті құжат айналымы үшін деректер банктерін қалыптастыру процесін жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер: матрицалық принцип, ақпараттық-іздеу жүйелері, мәліметтер базасы, есеп беру құжат айналымы.

Аннотация.В статье рассмотрена задача систематизации информации для информационно-поисковых систем на основе принципа структурных матриц. Принцип предусматривает вывод общего массива данных в виде совокупности классов. Для установления признаков, классы делятся на более мелкие разделы. В матрице внесения и автоматизация поиска информации осуществляется путем присвоения каждой ячейке матрицы своего идентификационного кода. Принцип позволяет облегчить процесс формирования банков данных для отчетного документооборота в современных информационно-поисковых системах.

Ключевые слова:информационно-поисковые системы, базы данных, отчетный документооборот.

Abstract.The article considers the problem of systematization of information for information retrieval systems based on the principle of structural matrices. The principle provides for the output of a common data array in the form of a set of classes. To establish features, classes are divided into smaller sections. In the matrix, the introduction and automation of information search is carried out by assigning each cell of the matrix its own identification code. The principle makes it possible to facilitate the process of forming data banks for the reporting document flow in modern information retrieval systems.

Keywords:information retrieval systems, databases, reporting document flow.

 

УДК 614.841 

А.С.  Булат, Т.Е. Хамит,  А. Б. Какашов

СОВРЕМЕННЫЕ МЕТОДЫ И ТЕХНОЛОГИИ ТУШЕНИЯ ПОЖАРОВ НА ОБЪЕКТАХ ХРАНЕНИЯ НЕФТЕПРОДУКТОВ В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН

А. С.  Булат, Т. Е. Хамит,  А. Б. Какашов

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ ӨНІМДЕРІН САҚТАУ ОБЪЕКТІЛЕРІНДЕ ӨРТТІ СӨНДІРУДІҢ ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРІ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

A. S. Bulat, T. E. Hamit, A. B. Kakashov

MODERN METHODS AND TECHNOLOGIES OF FIRE EXTINGUISHING AT OIL PRODUCTS STORAGE FACILITIES IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

 

Аннотация. Пожары на нефтебазах наносят огромные социально-экономические, экологические и иные ущербы, препятствуя устойчивому развитию экономики страны. Пожары и аварии на объектах хранения  нефтепродуктов неизбежны, однако ущерб, наносимый ими может быть минимизирован путем применения новейших технологий в тушении пожаров данного типа. При этом важной составляющей при организации тушения пожара является обеспечение безопасности личного состава и техники, принимающей участие в тушении пожара. В данной статье приводятся примеры современных систем, технологий и способов тушения пожара на объектах хранения нефтепродуктов.

Ключевые слова: нефтебазы, резервуары вертикальные стальные, пожарные резервуары, эластичные резервуары, тушение пожаров, подслойное пожаротушение, пенообразователи, теплозащитные экраны, огнетушащие вещества, газопорошковое пожаротушение, устройство для самотушения горючих жидкостей при проливах.

Аңдатпа. Мұнай базаларындағы өрттер ел экономикасының тұрақты дамуына кедергі келтіріп, орасан зор әлеуметтік-экономикалық, экологиялық және өзге де залалдар келтіреді. Мұнай өнімдерін сақтау объектілеріндегі өрттер мен авариялар сөзсіз, алайда олар келтіретін залал осы типтегі өрттерді сөндіруде жаңа технологияларды қолдану арқылы азайтылуы мүмкін. Бұл ретте өртті сөндіруді ұйымдастыру кезінде өрт сөндіруге қатысатын жеке құрам мен техниканың қауіпсіздігін қамтамасыз ету маңызды құрамдас болып табылады. Бұл мақалада мұнай өнімдерін сақтау объектілерінде өртті сөндірудің заманауи жүйелері, технологиялары мен тәсілдерінің мысалдары келтірілген.

Түйінді сөздер:мұнай базалары, тік болат резервуарлар, өрт резервуарлары, серпімді резервуарлар, өртті сөндіру, қабатты өрт сөндіру, көбіктендіргіштер, жылу қалқандары, өрт сөндіргіш заттар, газ ұнтағы өрт сөндіру, төгілу кезінде жанғыш сұйықтықтарды өздігінен сөндіруге арналған құрылғы.

Abstract. Fires at oil depots cause huge socio-economic, environmental and other damages, hindering the sustainable development of the countrys economy. Fires and accidents at oil products storage facilities are inevitable, but the damage caused by them can be minimized by applying the latest technologies in extinguishing fires of this type. At the same time, an important component in fire extinguishing organizations is to ensure the safety of personnel and equipment taking part in fire extinguishing. This article provides examples of modern systems, technologies and methods of fire extinguishing at oil products storage facilities.

Keywords: oil depots, vertical steel tanks, fire tanks, elastic tanks, fire extinguishing, sublayer fire extinguishing, foaming agents, heat shields, fire extinguishing agents, gas-powder fire extinguishing, device for self-extinguishing flammable liquids in spills.

 

УДК 504.06

А. С. Сагимбай, В. В. Голев, Б. М. Кабашев

ОЦЕНКА ПРОГНОЗА ПОСТУПЛЕНИЯ ПЛАСТИКА В ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ И ВЛИЯНИЕ ПРОЦЕССОВ ГОРЕНИЯ ПЛАСТМАССЫ

А. С. Сагимбай, В. В. Голев, Б. М. Кабашев

ПЛАСТИКТІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ТҮСУ БОЛЖАМЫН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ПЛАСТМАССАНЫҢЖАНУ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ ӘСЕРІ

A.S. Sagimbay, V.V. Golev, B.M.Kabashev

ASSESSMENT OF THE FORECAST OF PLASTIC ENTRY INTO THE ENVIRONMENT AND THE IMPACT OF PLASTIC COMBUSTION PROCESSES

 

Аннотация. В статье проведен сравнительный анализ оценки текущей ситуации в области обращения с отходами пластика и проблемы, препятствующие эффективному развитию государства. Рассмотрены дальнейшие пути совершенствования системы сбора и переработки отходов пластика. Показана необходимость перехода к альтернативным материалам, поиска новых моделей производства и управления отходами пластика в Республике Казахстан, а также необходимые меры для среднесрочной и долгосрочной работы по охране окружающей среды.В статье, показан краткий анализ загрязнение окружающей природной среды пластиком за последние годы. Анализ приводит оценку уровня защиты с точки зрения реализации задач по экологической защиты природы, и определяет тенденции и проблемы и пути их решения, которые будет необходимо решать в будущем, а также анализируется потенциальная пожарная опасность процессов горения пластика и степень воздействия на окружающую среду.

Ключевые слова: загрязнение, пластик, утилизация, переработка, сбор, система управления отходами, оценка прогноза, окружающая среда, экология, процесс горения, пожарная опасность, вторичное сырье.

Аңдатпа.Мақалада пластик қалдықтарымен жұмыс істеу саласындағы ағымдағы жағдайды және мемлекеттің тиімді дамуына кедергі келтіретін проблемаларды бағалауға салыстырмалы талдау жасалды. Пластмасса қалдықтарын жинау және қайта өңдеу жүйесін одан әрі жетілдіру жолдары қарастырылды. Баламалы материалдарға көшу, Қазақстан Республикасында пластик қалдықтарын өндіру мен басқарудың жаңа үлгілерін іздеу қажеттілігі, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау жөніндегі орта мерзімді және ұзақ мерзімді жұмыс жүргізу үшін қажетті шаралар көрсетілген. Мақалада соңғы жылдары қоршаған ортаның пластикпен ластануына қысқаша талдау көрсетілген. Талдау табиғатты экологиялық қорғау бойынша міндеттерді орындау тұрғысынан қорғау деңгейін бағалауды қамтамасыз етеді және болашақта шешуді қажет ететін тенденциялар мен проблемаларды және оларды шешу жолдарын анықтайды, сондай-ақ пластиктің жану процестерінің ықтимал өрт қауіпі және қоршаған ортаға әсер ету дәрежесіне талдау жасайды.

Түйінді сөздер: ластану, пластик, кәдеге жарату, қайта өңдеу, жинау, қалдықтарды басқару жүйесі, бағалау және болжау, қоршаған орта, экология, жану процесі, өрт қаупі, қайталама шикізат.

Abstract.The article presents a comparative analysis of the assessment of the current situation in the field of plastic waste management and the problems hindering the effective development of the state. Further ways of improving the system of collection and processing of plastic waste are considered. The necessity of transition to alternative materials, search for new models of production and management of plastic waste in the Republic of Kazakhstan, as well as the necessary measures for medium- and long-term work on environmental protection is shown. The article shows a brief analysis of the pollution of the environment by plastic in recent years. The analysis provides an assessment of the level of protection in terms of the implementation of environmental protection tasks, and identifies trends and problems and solutions that will need to be addressed in the future, as well as analyzes the potential fire hazard of plastic combustion processes and the degree of environmental impact.

Keywords: pollution, plastic, recycling, recycling, collection, waste management system, forecast assessment, environment, ecology, gorenje process, fire hazard, secondary raw materials.

 

УДК 372.862

С.А. Гарелина, Е.В. Заяц, К.П.Латышенко, Г.Ф. Нагорный, А.В. Шубина

РЕАЛИЗАЦИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕНДЕНЦИЙ В ОБЛАСТИ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИЯНАУКИ И ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В ПРЕПОДАВАНИИОБЩЕТЕХНИЧЕСКИХ ДИСЦИПЛИНА В АГЗ МЧС РОССИИ ЧАСТЬ 4.ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ ТЕХНОЛОГИЙ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯДЛЯ СОЗДАНИЯ КОМПЛЕКСНОГО КУРСА ИЗУЧЕНИЯ ДИСЦИПЛИНЫ «МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТИЗАЦИЯ И СЕРТИФИКАЦИЯ»

С.А. Гарелина, Е.В. Заяц, К. П.Латышенко, Г.Ф. Нагорный, А.В. Шубина

РЕСЕЙ ТЖМ АҚА ЖАЛПЫ ТЕХНИКАЛЫҚ ПӘНДІ ОҚЫТУДЫҢҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМЦИФРЛЫҚ ТРАНСФОРМАЦИЯ САЛАСЫНДАҒЫ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРДІ ІСКЕ АСЫРУ 4 БӨЛІМ. «МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТТАУ ЖӘНЕ СЕРТИФИКАТТАУ»ПӘНДІ ОҚЫТУДЫҢ КЕШЕНДІ КУРСЫН ҚҰРУҒА АРНАЛҒАНҚАШЫҚТЫҚТАН БІЛІМ БЕРУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

S.A. Garelina, E.V. Zayats,K.P. Latyshenko, G.F. Nagorny, A.V. Shubina

IMPLEMENTATION OF MODERN TRENDS IN THE FIELD OF DIGITAL TRANSFORMATION OF SCIENCE AND HIGHER EDUCATION IN THE TEACHING

OF GENERAL TECHNICAL DISCIPLINES IN THE AGZ OF THE EMERCOM OF RUSSIA

PART 4. FEATURES OF THE USE OF DISTANCE EDUCATION TECHNOLOGIES TO CREATE A COMPREHENSIVE COURSE OF STUDY OF THE DISCIPLINE «METROLOGY, STANDARDIZATION AND CERTIFICATION»

 

Аннотация. Представленная статья состоит из пяти частей. В статье представлен результат по разработке нового цифрового инструмента – модуля для обработки результатов лабораторных работ, адаптированного для системы edu.amchs.ru. Модуль позволяет использовать его при проведении занятий практической направленности (лабораторных работ и практических занятий) и способствует росту цифровой компетенции обучающихся в Академии.

Четвертая статья посвящена анализ проблемных вопросов, возникающих при организации учебного процесса с одновременным использованием веб-решений и десктопных приложений, пути их решения.

Ключевые слова: цифровая трансформация науки и высшего образования, метрология, стандартизация, сертификация, система edu.amchs.ru.

Аңдатпа.Ұсынылған мақала бес бөлімнентұрады. Мақалада жүйеге бейімделген зертханалық жұмыстардың нәтижелерін өңдеуге арналған EDU.AMCHS.RU жаңа цифрлық құрал-модульді әзірлеу нәтижесі келтірілген. Модуль оны практикалық бағыттағы сабақтарды (зертханалық жұмыстар мен практикалық сабақтар) өткізу кезінде пайдалануға мүмкіндік береді және Академияда білім алушылардың цифрлық құзыреттілігінің өсуіне ықпалетеді.

Төртінші мақала веб-шешімдер мен жұмыс үстелі қосымшаларын бір уақытта қолдана отырып, оқу процесін ұйымдастыруда туындайтын проблемалық мәселелерді, оларды шешу жолдарын талдауға арналған.

Түйінді сөздер: ғылым мен жоғары білімнің цифрлық трансформациясы, метрология, стандарттау, сертификаттау, EDU.AMCHS.RU жүйесі.

Аbstract.The presented article consists of five parts. The article presents the result of the development of a new digital tool – a module for processing laboratory results adapted for the system EDU.AMCHS.RU. The module allows you to use it when conducting practical classes (laboratory work and practical classes) and contributes to the growth of digital competence of students at the Academy.

The fourth article is devoted to the analysis of problematic issues arising in the organization of the educational process with the simultaneous use of web solutions and desktop applications, ways to solve them.

Keywords: digital transformation of science and higher education, metrology, standardization, certification, system EDU.AMCHS.RU

 

UDK 378.355

A.А.Abdrakhmanov, G.A.Sharipov

DEVELOPMENT OF A RATIONAL VARIANT OF THE TECHNICAL EQUIPMENT OF THE EDUCATIONAL PLACE «BLOCKAGES» OF THE TRAINING GROUND OF THE M. GABDULLIN ACADEMY OF CIVIL PROTECTION OF THE MINISTRY OF EMERGENCY SITUATIONS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

А.А.Абдрахманов, Г.А.Шарипов

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЖМ М.ҒАБДУЛЛИН АТЫНДАҒЫ АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ ОҚУ-ЖАТТЫҒУ ПОЛИГОНЫНЫҢ «ҮЙІНДІЛЕР» ОҚУ ОРНЫН ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАРАҚТАНДЫРУДЫҢ ҰТЫМДЫ НҰСҚАСЫН НЕГІЗДЕУ БОЙЫНША ЛАУАЗЫМДЫ ТҰЛҒАЛАР ЖҰМЫСЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

А.А.Абдрахманов, Г.А.Шарипов

ОБОСНОВАНИЕ РАЦИОНАЛЬНОГО ВАРИАНТА ТЕХНИЧЕСКОГО ОСНАЩЕНИЯ УЧЕБНОГО МЕСТО «ЗАВАЛЫ» УЧЕБНО-ТРЕНИРОВОЧНОГО ПОЛИГОНА АКАДЕМИИГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ ИМЕНИ МАЛИКА ГАБДУЛЛИНА МИНИСТЕРСТВА ПО ЧРЕЗВЫЧАЙНЫМ СИТУАЦИЯМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

 

Abstract.The article develops and presents the main stages of the work of officials of a special educational institution to choose a rational option for the technical equipment of a new educational place «Blockages». An algorithm has been developed within which a certain list of interrelated activities for the development of a new educational place is carried out. The proposed algorithm is designed to select a rational option for the technical equipment of a modern educational place, taking into account the restrictions on the total time of training specialists and the allocated financial resources. The implementation in practice of equipping the Academys training center with a rational variant of technical equipment will increase the level of professional training of specialists of civil protection bodies during rescue and emergency operations.

Keywords:rational option of equipping the training place, technical equipment of the training place, improving the level of training, training of civil protection forces, emergency rescue operations, training center.

Аңдатпа. Мақалада "үйінділер" оқу орнын техникалық жарақтандырудың ұтымды нұсқасын таңдау бойынша арнайы оқу орнының лауазымды адамдары жұмысының штабтық әдістемесінің негізгі кезеңдері келтірілген. Алгоритм әзірленді, оның шеңберінде өзара байланысты іс-шаралардың белгілі бір тізімі орындалады. Ұсынылған алгоритм мамандарды даярлаудың жалпы уақытына және бөлінетін қаржы ресурстарына шектеулерді ескере отырып, оқу орындарын техникалық жарақтандырудың ұтымды нұсқасын таңдауға арналған. Өз кезегінде, техникалық жарақтандырудың ұтымды нұсқасын практикада іске асыру мамандардың кәсіби даярлығының деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер:штабтық әдістеме, оқу орнын техникалық жарақтандыру, дайындық деңгейін арттыру, азаматтық қорғау күштерін даярлау, авариялық-құтқару жұмыстары.

Аннотация. В статье представлены основные этапы по выбору рационального варианта технического оснащения учебных мест. Разработан алгоритм, в рамках которой выполняется исследование научных подходов по созданию новых объектов, учебных мест, и их влияния на привития практических умений и навыков выпускников. Предложенный алгоритм предназначен для выбора рационального варианта технического оснащения учебных мест с учетом ограничений на общее время подготовки специалистов. Выработаны основные требования, предъявляемые к привитию практических умений и навыков. Проведено обоснование и реализация на практике рационального варианта нового учебного места «Завалы» и его технического оснащения учебно-тренировочного полигона Академии, которая позволит повысить уровень профессиональной подготовки специалистов.

Ключевые слова:воинские части гражданской обороны, разработка нового учебного места, учебно-тренировочный полигон, техническое оснащение учебного места, повышение уровня подготовки, повышению эффективности работы, моделирование различных видов защемлений, привития практических умений и навыков.

 

УДК  614.841

П. В. Максимов, Б. Ж. Рахметулин

СИСТЕМА ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ПОДГОТОВКИ СПЕЦИАЛИСТОВ В ОБЛАСТИ ПРОВЕДЕНИЯ ПОЖАРНО-ТЕХНИЧЕСКОЙ ЭКСПЕРТИЗЫ

П. В. Максимов, Б. Ж. Рахметулин

ӨРТ-ТЕХНИКАЛЫҚ САРАПТАМА ЖҮРГІЗУ САЛАСЫНДА МАМАНДАРДЫ ДАЯРЛАУ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІ

P.V. Maximov, B. Z. Razmtulin

SYSTEM FOR IMPROVING THE QUALITY OF TRAINING OF SPECIALISTS IN THE FIELD OF FIRE-TECHNICAL EXPERTISE

 

Аннотация. Встатье рассматривается  актуальный вопрос о необходимости внедрения системы подготовки квалифицированных специалистов в области проведения пожарно-технической экспертизы в связи с образованием органа дознания в системе Министерства по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан. Предлагается модель подготовки специалистов, включающая базовое образование, практический опыт, дополнительное образование, сертификацию и постоянное обучение.

Ключевые слова: пожар, пожарная безопасность, пожарно-техническая экспертиза, специалист, образование, практический опыт, сертификация, обучение, технические знания, научные знания, материальные объекты, причины пожаров.

Аңдатпа.Бұл мақалада Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің жүйесінде анықтау органының құрылуына байланысты өрт-техникалық сараптама жүргізу саласында білікті мамандарды даярлау жүйесін енгізу қажеттілігі туралы өзекті мәселе талқыланады. Негізгі білім, практикалық тәжірибе, қосымша білім, сертификаттау және тұрақты оқытуды қамтитын мамандарды даярлау моделі ұсынылады.

Түйінді сөздер: өрт, өрт қауіпсіздігі, өрт-техникалық сараптама, маман, білім, практикалық тәжірибе, сертификаттау, оқыту, техникалық білім, ғылыми білім, материалдық объектілер, өрт себептері.

Abstract.This article discusses the urgent issue of the need to introduce a system of training qualified specialists in the field of fire and technical expertise in connection with the formation of an inquiry body in the system of the Ministry of Emergency Situations of the Republic of Kazakhstan. A model of training specialists is proposed, including basic education, practical experience, additional education, certification and permanent training.

Keywords: fire, fire safety, fire technical expertise, specialist, education, practical experience, certification, training, technical knowledge, scientific knowledge, material objects, causes of fires.

 

ӘОЖ 811.356.252

А. К. Көлпенова,С. К. Қасымова

АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ КЕЙБІР ТЕРМИНДЕРДІҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ  ЛИНГВОМӘДЕНИ ТАНЫМЫ

А.К.Колпенова, С.К. Касымова

СРАВНИТЕЛЬНАЯ ЛИНГВОКУЛЬТУРНАЯ ПОЗНАНИЕ НЕКОТОРЫХ ТЕРМИНОВ В СФЕРЕ ГРАЖДАНСКОЙ ЗАЩИТЫ

A.K. Kolpenova, S.K. Kasymova

COMPARATIVE LINGUO-CULTURAL KNOWLEDGE OF SOME TERMS IN THE SPHERE OF CIVIL PROTECTION

 

Аңдатпа.Мақалада  азаматтық қорғау саласындағы кейбір терминдердің салыстырмалы лингвомәдени концептілері зерделенген. Яғни түрік және қазақ фразеологизмдеріндегі мифологиялық мотивтерді айқындайтын мифологемаларды салыстырмалы тұрғыдан талдауға бағытталған. Дүниені танудың мифологиялық жүйесіне сәйкес қалыптасқан вертикаль бағыттағы «жоғарғы әлем↔орта әлем↔төменгі әлем» үш деңгейлі моделін құрайтын «көк (аспан) ↔ жер ↔ жер асты» үштігінің аясындағыфразеологизмдер қарастырылады. Түркі фразеологизмдері мазмұнындағы мифологиялық мотивтер жалпытүркілік негізден өрбіп, әрбір этностың дара болмысына сәйкес өзгерістерге ұшырап отырады. Мифологиялық мотивтерді сақтаған түркі фразеологизмдерінің даму үдерісі мифологемалардың мазмұнындағы ақпараттың ретроспективтілігімен, дүниетаным сабақтастығымен сипатталады. Белгілі бір ұғымды, ойды нақты да нақышты жеткізудің құралы – фразеологизмдерді коммуникативтік қарым-қатынаста орынды қолдану үшін олардың уәжін білу, сол арқылы мағынасын түсіну қашан да тілдік норма, тіл мәдениетін сақтаудың маңызды факторы болып табылады. Түркілік мифтік сюжеттер негізінде топырақ, жер-көк мифологемасымен келетін қазақ және түрік тіліндегі мәндес фразеологизмдер топтастырылды.

Түйінді сөздер: термин, жер, мазмұн, ақпарат, миф, зерттеу.

Аннотация. В статье исследуются сопоставительные лингвокультурологические концепты некоторых терминов в сфере гражданской защиты. То есть направлен на сравнительный анализ мифологических мотивов в тюркской и казахской фразеологии.Рассмотрены фразеологизмы в составе триады «небо (небо)↔земля↔подземелье», образующие трехуровневую модель «верхний мир↔средний мир↔нижний мир», сформированную согласно мифологической системе познания мира. Мифологические мотивы в содержании тюркской фразеологии развиваются на общетюркской основе и претерпевают изменения в зависимости от индивидуальности каждого этноса. Процесс развития тюркской фразеологии, сохранившей мифологические мотивы, характеризуется ретроспективностью информации в содержании мифологизмов, преемственностью мировоззрения.

Средство передачи определенного понятия, мысли ясно и образно - знание мотивации фразеологизмов для того, чтобы уместно использовать их в коммуникативных отношениях, тем самым понимание их значения всегда является важным фактором сохранения языковой нормы и языковой культуры.

Ключевые слова: термин, место, содержание, информация, миф, исследование.

Abstract.The article examines the comparative linguistic and cultural concepts of some terms in the field of civil protection. That is, it is aimed at comparative analysis of mythological motifs in Turkish and Kazakh phraseology. Phraseologisms within the triad of "sky (heaven) ↔ earth ↔ underground" forming a vertical three-level model "upper world↔middle world↔lower world" formed according to the mythological system of knowledge of the world are considered. Mythological motifs in the content of Turkic phraseology develop from a common Turkic basis and undergo changes according to the individuality of each ethnic group. The development process of Turkish phraseology that has preserved mythological motifs is characterized by the retrospective nature of information in the content of mythologems, the continuity of the worldview. A means of conveying a certain concept, thought clearly and vividly - knowing the motivation of idioms in order to use them appropriately in communicative relations, thereby understanding their meaning is always an important factor in preserving the language norm and language culture. On the basis of Turkish mythical plots, significant phraseological units in the Kazakh and Turkish languages ​​with soil, earth-blue mythologems were grouped.

Keywords: term, place, content, information, myth, research.